Wisbordjes: formatief of niet?

Formatief handelen in het basisonderwijs

Marjolein van Straalen - 7 februari 2025

Wisbordjes in de praktijk

Een leerkracht geeft een rekenles waarin leerlingen optellen tot en met 100, waarbij ze met getallen groter dan 10 over de tientallen heen moeten rekenen. Na de instructie vraagt de leerkracht aan de leerlingen om het antwoord op de rekensom 35 + 47 op hun wisbordje te schrijven. De leerlingen schrijven hun antwoorden op en houden de wisbordjes omhoog. De leerkracht kijkt even rond, ziet dat de meeste leerlingen het juiste antwoord hebben opgeschreven, en zegt: "Goed, de meeste antwoorden kloppen! Pak je schrift en ga verder met opdracht 2”. De leerlingen wissen hun bordjes en gaan zelfstandig verder met de rekensommen in hun schrift.

Op het eerste gezicht lijkt het gebruik van de wisbordjes in de rekenles een formatieve aanpak, omdat de leerkracht in één oogopslag ziet welke leerlingen het juiste antwoord hebben en welke niet. Dit levert waardevolle informatie op, maar het verzamelen van antwoorden alléén maakt het nog niet formatief. Formatief handelen gaat niet alleen over het meten van kennis, maar vooral over hoe deze informatie wordt gebruikt om het leerproces te sturen.

Wat is formatief handelen?

Formatief handelen zet je in om tijdens het leren betere beslissingen te nemen. Het verwijst naar het proces waarbij leerkrachten én leerlingen gebruikmaken van informatie over het leren, om te leren. Je maakt niet alleen zichtbaar wat geleerd is, maar vooral wat er nog te leren is. Het is een cyclisch proces dat draait om inzicht krijgen in het leerproces van je leerlingen, samen reflecteren en daarop je volgende stappen afstemmen. De formatieve cyclus bestaat uit drie onderdelen: doel - toets - gevolg. De cyclus wordt vaak meerdere keren doorlopen, totdat het doel bereikt is.

1. Doel: waar werkt de leerling naar toe (feed up)?

In de formatieve cyclus zijn de leerdoelen leidend. Het is belangrijk dat zowel de leerkracht als de leerlingen helder voor ogen hebben wat het leerdoel is. Gaat het bij de rekensom 35 + 47 om het vlot kunnen optellen van twee getallen? Of juist om het kunnen optellen met de juiste strategie? Heldere en concrete doelen zijn belangrijk om de leerlingen bewust te maken van hun groei en ontwikkeling. Denk eerst na over het leerdoel. Pas daarna kies je de juiste tool om te toetsen of de leerlingen op de juiste weg zijn.

2. Toets: waar staat de leerling nu (feed back)? 

De toets in de formatieve cyclus is het moment waarop informatie wordt verzameld over het leren. Wisbordjes zijn vooral geschikt voor opdrachten waarbij leerlingen niet alleen een antwoord geven, maar ook een denkstap moeten zetten. Wanneer het doel is om de rekensom 35 + 47 met de juiste strategie op te tellen, is het wisbordje dus een goed middel. Laat leerlingen niet alleen het antwoord op het wisbordje schrijven, maar ook de tussenstappen die ze maken. Zorg er vervolgens voor dat niet alleen jij als leerkracht informatie verkrijgt over het leren, maar dat ook de leerlingen zelf inzicht hebben in waar zij staan. Laat de leerlingen hun antwoorden bijvoorbeeld vergelijken met klasgenoten of kies enkele uitwerkingen van leerlingen uit om klassikaal te bespreken.  

3. Gevolg: wat heeft de leerling nog te doen (feed forward)?

Het gevolg wat aan de toets wordt gegeven, bepaalt of deze een formatieve functie heeft. Op de uitwerkingen van de sommen op de wisbordjes ziet de leerkracht bijvoorbeeld dat een deel van de groep moeite heeft met tientaloverschrijding: zij zijn tot 72 gekomen in plaats van 82. De leerkracht gebruikt deze informatie om te bepalen wat er nog te leren is en welke vervolgstappen nodig zijn om het doel te behalen. Dit gevolg kan voor de hele klas gelijk zijn, maar kan ook een aanleiding zijn om te differentiëren. Bijvoorbeeld verlengde instructie voor de leerlingen die nog moeite hebben met de tientaloverschrijding en extra uitdaging voor leerlingen die de strategie goed beheersen. 

Formatief of niet?

Kunnen wisbordjes dus formatief gebruikt worden? Ja, zeker. Maar alleen als ze ingezet worden als onderdeel van de formatieve cyclus. Het verzamelen van informatie is bij formatief handelen geen doel op zich, maar een middel om beslissingen te nemen over de vervolgstappen in het leerproces, die beter (onderbouwd) zijn dan de beslissingen die anders waren genomen.

Vier tips voor het werken met wisbordjes!

Kies je voor het wisbordje als tool om het leerproces inzichtelijk te maken? Neem dan de volgende tips mee om het meeste uit deze werkvorm te halen:

1. Gebruik insteekhoezen als flexibele wisbordjes. Stop bijvoorbeeld een afbeelding, ruitjespapier of een getallenlijn in de hoes. Dit kan handig zijn bij vakken als rekenen of taal, waar leerlingen visuele ondersteuning kunnen gebruiken.
   
   
2. Laat de leerlingen op jouw teken allemaal tegelijk hun wisbordje omhoog houden. Zo voorkom je zoveel mogelijk dat ze antwoorden van elkaar overnemen. Vraag hen om de bordjes onder hun kin omhoog te houden, zodat jij alles goed kunt zien en ze er niet mee gaan zwaaien. 
   
   

3. In plaats van fysieke wisbordjes, kun je ook digitale wisbordjes inzetten. Dit kan handig zijn als je antwoorden wilt opslaan of gemakkelijk wilt delen met de hele klas.  
   
   

4. Voor eenvoudige meerkeuzevragen kun je in plaats van wisbordjes beter antwoordkaartjes (A, B, C, D) gebruiken. Ook leuk voor de afwisseling! 

Meer weten?