Het zweet op de juiste rug!
Met formatief handelen en feedback in de les
SG. Antoni Gaudí werkt samen met CPS Onderwijsontwikkeling en advies aan de implementatie van formatief handelen en effectieve feedback in de lessen op school. Schoolleiders Esther Touw en Nienke Schermerhorn vertellen in een gesprek met onderwijsadviseur Meike Berben waarom zij ervoor gekozen hebben om met deze thema’s aan de slag te gaan en wat dat heeft opgeleverd.
Esther en Nienke: “De afgelopen jaren constateerden we met het team dat we teveel toetsen en cijfers gaven, met de daarmee samengaande toets- en nakijkdruk. Ook vonden we dat leerlingen te weinig eigenaarschap toonden over hun leerproces: het zweet stond meer op de rug van de docenten dan van de leerlingen.
We wilden hier graag wat aan doen. In gesprek met het docententeam bleek dat zij graag meer formatief wilden gaan handelen, om zo leerlingen meer inzicht te geven in waar zij staan en wat zij nog te doen hebben. Er was een grote behoefte aan handvatten op dit gebied.
We kwamen uit bij het traject Formatief handelen in de les van CPS. In 2022-2023 is ons hele docententeam door middel van vier trainingsbijeenkomsten en lesbezoeken begeleid bij de implementatie van formatief handelen in de lessen.”
Inmiddels zijn we een schooljaar verder. Wat zien jullie nu nog terug aan formatief handelen op school?
“We doen regelmatig lesbezoeken en zien allerlei vormen van formatief handelen voorbij komen, zoals het gebruik van wisbordjes en post-its om te bepalen of de instructie geland is of herhaald dient te worden.
Bij lichamelijke opvoeding wordt er gewerkt met een reflectieformulier voor leerlingen, waar zij zichzelf feedback en feedforward geven. Bij de tekenles zagen we dat de les werd stilgelegd, zodat de leerlingen elkaar feedback en feedforward konden geven en daarna deze feedback verwerkten in hun tekenproducten.
Daarnaast hebben we in ons jaarritme meer formatief handelen opgenomen. We werken in periodes en na een aantal weken is er een Gauden les: docenten nodigen dan gericht bepaalde leerlingen uit voor ondersteuning. Deze beslissing nemen zij op grond van wat de leerlingen in de lessen hebben laten zien. Tegen het einde van de periode is er een maatwerkweek: leerlingen schrijven zichzelf dan in voor ondersteuningslessen. Daarna is de slotweek met de meer summatieve toetsen.
Leerlingen maken zelf een plan waarin zij toelichten waar zij staan, waar ze aan gaan werken en wat dat betekent voor hun keuzes in de maatwerkweek. Dit plan lichten ze toe in een driehoeksgesprek, dat plaatsvindt vóór de slotweek, met de mentor en de ouders. We leggen dus een duidelijke koppeling tussen waar leerlingen staan en wat ze nog te doen hebben. Zo proberen we de leerlingen meer eigenaarschap te laten nemen over hun leerproces.
We zien dat waar vorig schooljaar leerlingen niet altijd hun best deden op een formatief moment (want het telt toch niet mee), leerlingen dit jaar veel meer beseffen dat formatieve momenten hen inzicht geven en verder helpen.”
CPS mocht jullie vorig jaar begeleiden bij formatief handelen en dit schooljaar ook weer, bij een traject ‘Feedback in de les; het zweet op de juiste rug’. Hoe ervaren jullie de begeleiding?
“Wij zijn blij met de praktische handvatten die de adviseurs ons bieden. Daarnaast ervaren we hen als zeer toegankelijk. Zo adviseerden zij ons de Gauden les niet na de slotweek maar vóór de slotweek te organiseren, zodat het ook echt een formatief moment kan zijn tijdens het leerproces. Wij zijn erg blij met dit advies, want we zien echt meerwaarde in deze opzet.
Ook vinden we het van meerwaarde dat CPS bij ons op school komt, om zo ter plekke met het team aan de slag te gaan. De lesbezoeken met feedback die adviseurs bij de docenten hebben gedaan, leverde ook echt eye-openers op. Het is daarbij toch zo dat vreemde ogen dwingen.”
Een uitdaging bij dit soort begeleidingstrajecten is altijd de thema’s rondom en na de begeleiding levend te houden. Hoe werken jullie daaraan en wat zijn jullie toekomstplannen?
“Naast dat formatief handelen nu in ons jaarritme geïntegreerd is, laten we docenten elkaar ook inspireren op een Good Practices Markt. Ook is er een groep docenten gestart met jullie verdiepingstraject Feedback in de les: het zweet op de juiste rug.
Hierbij gaan we in op hoe we ervoor kunnen zorgen dat de feedback die gegenereerd wordt door formatief handelen, ook echt gebruikt wordt door leerlingen.
Onze decaan doet ook mee aan dat traject en ontwerpt daarbij een plan om leerlingen tijdens de LOB-/studielessen beter op hun handelen te laten reflecteren en vervolgstappen te laten nemen. Daarnaast maakt formatief handelen bij ons ook deel uit van de vakwerkplannen en de lesbezoeken door de leidinggevenden.”
Voor ons is het nog wel een uitdaging om de derde en vierde klassers ook mee te nemen in formatief handelen. We zien dat dit bij de andere klassen makkelijker gaat, omdat zij al binnen komen in de nieuwe formatieve cultuur.
Een andere uitdaging is dat onze school gaat fuseren met een andere school. Dat betekent dat we ook twee onderwijsvisies bij elkaar gaan brengen. We hopen dat onze good practices daarin een voorbeeld kunnen vormen voor de andere school.
Voor ons blijft het streven naar meer zweet op de juiste rug, oftewel de rug van de leerling, door continu te werken aan meer eigenaarschap en zelfregulerend leren.”
Over Formatief handelen
Formatief handelen is een cyclisch proces dat bestaat uit drie onderdelen. Eerst stel je vast wat het doel is van de les. Daarna maak je met een toets zichtbaar wat al geleerd is. Op basis daarvan neem je een beslissing over het gevolg: wat is er nog te leren? Deze stappen blijf je herhalen en kun je zetten als docent, maar ook als leerling.
Met formatief handelen stuur je het leerproces, met feedback neem je leerlingen daarin mee. Deze feedback is pas effectief als leerlingen de informatie begrijpen en gebruiken om te leren. Binnen de formatieve cyclus geef je met drie specifieke vormen van feedback informatie over het leerproces van de leerling:
- Doel – waar werkt de leerling naar toe? (feed up)
- Toets – waar staat de leerling nu? (feed back)
- Gevolg – wat heeft de leerling nog te doen? (feed forward)
Meer weten over formatief handelen? Kijk op www.cps.nl/formatief
Meer weten over feedback? Kijk op https://www.cps.nl/feedbackindeles
Pratisch aan de slag
Wil je ook met je team aan de slag met formatief handelen of feedback in de les? Neem dan contact op met Meike Berben om de mogelijkheden te bespreken. Haar gegevens vind je hieronder.
