Vijf vragen over formatief handelen met een kort en een langer antwoord
Onlangs verscheen de herziene druk van het boek Formatief handelen in de les - Toetsen van het leren om te leren. Daarin beschrijven we praktische voorbeelden, stappenplannen en werkvormen om formatief handelen toe te passen. In de nieuwe druk hebben wij de antwoorden op een aantal veelgestelde vragen verduidelijkt. Als voorproefje krijg je bij vijf vragen alvast een kort en iets langer antwoord.
1. Wanneer ben je formatief bezig?
Kort antwoord
Als je toetst om een beslissing te nemen over vervolgstappen in het leerproces.
Langer antwoord
Bij formatief handelen maak je doelgericht gebruik van informatie om het leren te verbeteren. Je maakt niet alleen zichtbaar wat geleerd is, maar vooral wat er nog te leren is. Om te bepalen of je formatief bezig bent kijk je niet naar de toets zelf, maar naar hoe je ‘m gebruikt.
Je geeft een toets een formatieve functie als je daarmee informatie verzamelt om te beslissen wat nog nodig is om een leerdoel te bereiken en als gevolg van deze informatie te bepalen hoe leerlingen verder werken. Je bent dus formatief bezig als in een les 'doel’, ‘toets’ en ‘gevolg’ in samenhang aanwezig zijn als onderdeel van het leerproces.
Dit vraagt wel om een bredere benadering van het begrip ‘toets’ dan je misschien gewend bent. Als middel om kennis of vaardigheden van een leerling te meten, kan een toets naast de bekende schriftelijke overhoring bijvoorbeeld worden toegepast in de vorm van een quiz, oefenopdracht, reflectie, klassikale vraag of observatie.
2. Wat is het verschil tussen formatief handelen, formatief evalueren en formatief toetsen?
Kort antwoord
Er is geen verschil.
Langer antwoord
Er bestaat de nodige verwarring rondom verschillende formatieve termen. Met formatief handelen, formatief evalueren en formatief toetsen wordt echter hetzelfde bedoeld: een continu en cyclisch proces dat plaatsvindt tijdens het leren en wordt toegepast om te leren.
Wij gebruiken de term formatief handelen, omdat deze in Nederland inmiddels het meest gangbaar is.
3. Mag je een cijfer geven bij formatief handelen?
Kort antwoord
In principe wel. Maar meestal is dat geen goed idee.
Langer antwoord
De vraag of het toekennen van cijfers als vorm van feedback kan samengaan met formatief handelen levert soms de nodige discussie op. Dit komt voort uit de misvatting dat formatief handelen hetzelfde zou zijn als toetsen zonder cijfer.
In de praktijk raden wij het gebruiken van cijfers bij formatief handelen meestal af, ook al is dit in principe wel toegestaan. Alleen een cijfer geeft namelijk onvoldoende informatie over wat een leerling nog te leren heeft. En feedback wordt meestal genegeerd, als een leerling daarnaast ook een cijfer krijgt.
Ook verwarren veel leerlingen bij formatief handelen de betekenis van een cijfer met een beoordeling op basis van een toets met summatieve functie. Dit kan zelfs tot het ongewenste effect leiden dat het leren stopt. Een 7 zou niet ‘voldoende afgesloten’ moeten betekenen, maar bijvoorbeeld ‘nog 30% te gaan om het doel te bereiken’.
4. Zorgt formatief handelen voor meer administratie?
Kort antwoord
Nee, dat is zeker niet de bedoeling!
Langer antwoord
Het doel van formatief handelen is om betere beslissingen te nemen over het leren. De kracht van formatief handelen zit ‘m in het snel en regelmatig bijsturen van het leerproces als gevolg van de uitkomsten van een toets.
Het bijhouden van een administratie is hierbij vooral onpraktisch. Daarnaast is het van belang dat leerlingen tijdens het formatief handelen ervaren dat zij leren, in plaats van presteren. Je wilt een sfeer creëren waarin zij fouten mogen maken, om van te leren. Het administreren van toetsresultaten kan daarbij verwarring of zelfs onveiligheid veroorzaken.
5. Wat is de functie van feedback bij formatief handelen?
Kort antwoord
Het laten begrijpen en gebruiken van de formatieve informatie door leerlingen.
Langer antwoord
Met formatief handelen stuur je het leerproces, met feedback neem je leerlingen daarin mee. Deze feedback is pas effectief als leerlingen de informatie begrijpen en gebruiken om te leren.
Bij formatief handelen deel je tijdens het leren met drie specifieke vormen van feedback informatie over het leerproces van de leerling, zodat zij begrijpen waar zij naartoe werken (feed up), waar zij nu staan (feed back) en wat zij nog te doen hebben (feed forward).
Als je leerlingen hier zelf actief over laat meedenken, dan kan dit hun motivatie en zelfregulerende vaardigheden versterken. Het belangrijkste uitgangspunt bij feedback blijft daarbij wel dat deze informatie door leerlingen wordt gebruikt om van te leren.
Wil je verder lezen en leren?
Kijk voor meer informatie over formatief handelen op:
- Themapagina Formatief handelen
- Boek Formatief handelen in de les, toetsen van het leren om te leren
- Training Formatief handelen in de les
- Training Feedback in de les
