Zeg het maar gewoon...
Het schurende gesprek goed voeren: wat vraagt dat eigenlijk?
Biesta: “Het gaat om de lastige vraag welke talenten goed leven en goed samenleven mogelijk maken.”
In ons werk op de scholen worden wij steeds vaker gevraagd om het goede gesprek te helpen voeren. Soms door het samen voor te bereiden, soms door als procesbewaker het gesprek in goede banen te leiden, waarbij de moeilijke passages niet worden geschuwd. Dit soort gesprekken noemen wij schurende gesprekken. Gesprekken waarbij je het oneens met elkaar mag zijn, het spannend is met als doel om elkaar beter te leren kennen of te leren van en met elkaar. Zoals in Deep Democracy een van de uitgangspunten is: je hebt elkaar nodig om betere luisteraars te worden.
Het echte gesprek vermijden
Het komt geregeld voor dat in scholen, plannen en voornemens niet voor elkaar komen door uiteenlopende redenen, terwijl de intentie van iedereen klopt. Een school heeft bijvoorbeeld de ambitie om leerlingen meer verantwoordelijkheid voor het eigen leerproces te geven. In de praktijk lukt dit steeds maar niet. Tegelijkertijd blijven de teamleiders aangeven dat zij teveel werkdruk ervaren. Het goede gesprek over loslaten en delegeren wordt uit de weggegaan. De afdelingsleider of bouwcoördinator bezoekt lessen en ziet dat de leraar alles van voor tot achter voorbereid heeft en de leerlingen als “schapen” erdoor leidt. Feedbackgesprekken schieten erbij in. Het lukt niet om afspraken over het onderling bezoeken van lessen, of het samen voorbereiden daarvan na te komen. Zo zijn er veel voorbeelden te noemen op het gebied van schoolontwikkeling, onderlinge samenwerking of afstemming tussen schoolleiding, afdelingen of collega’s die vragen om het goede gesprek, maar uit de weg worden gegaan.
Goede, schurende gesprekken
Goed gevoerde schurende gesprekken versterken de wetenschap dat de deelnemers samen een krachtig team vormen. Zij kennen elkaars kwaliteiten en ontwikkelpunten en ervaren dat zij elkaar versterken in de samenwerking. Teamleden krijgen een beter zicht op eigen drijfveren en overtuigingen die van invloed zijn op samenwerking en er ontstaat een gezamenlijk beeld van wat speelt. Teamleden ervaren dat zij zijn gegroeid in het leiding geven aan het versterken van professioneel eigenaarschap en wat het werken vanuit volwassen vertrouwen voor resultaten brengt.
Door het schurende gesprek wél te voeren bestaat de kans dat een cultuur ontstaat waarin het gaat om leren en ontwikkelen. En laat dit nu juist een verandering zijn die veel scholen voor ogen hebben. Waar met elkaar onderwijs ontwikkeld wordt, blijkt het ingewikkeld om dit goed vorm en inhoud te geven. Juist dan is het belangrijk om tijd te investeren in om hindernissen te nemen vanuit gedeelde beelden.
Wij willen iedereen in school de kans geven zijn/haar stem te laten horen. Jitske Kramer heeft het in haar boek Jamcultures (2019) zo mooi over de inclusieparadox: samen en toch onafhankelijk. De uitdaging om verbinding te maken zonder jezelf kwijt te raken.
Samen jammen betekent handelen vanuit onzekerheid, omdat je niet exact weet waar je uit gaat komen. Maar met de absolute zekerheid dat iedereen oprecht naar elkaar wil luisteren.
Jitske Kramer
Het schurende gesprek goed voeren wat vraagt dat eigenlijk?
Twee belangrijke aspecten van het voeren van het goede, en in de praktijk vaak lastige gesprek zijn de 'volwassen' vaardigheid en de psychologische veiligheid.
- De ‘volwassen’ vaardigheid
De Franse pedagoog Philippe Meirieu benoemt deze volwassenheid: “in de wereld zijn, zonder jezelf in het centrum van de wereld te plaatsen” – een formulering die ook precies laat zien waarom bij de grote thema’s in het onderwijs het thema van de volwassenheid aan de orde is. Een volwassenheid die niet aan leeftijd, maar aan “zijn in het moment” verbonden is.
Professor Bernhard Lievegoed gebruikte als metafoor een grote vrijstaande beuk op een landgoed in Driebergen. Hij vroeg mensen rond de boom te gaan staan en te beschrijven wat ze zagen. Na enige schroom overwonnen te hebben beschreef ieder dezelfde werkelijkheid, namelijk een eenvoudige beukenboom, vanuit een totaal eigen perspectief, met wel of geen zicht op de stam, een hoofdtak naar links of juist naar rechts. Het gesprek hierover leidde tot een “volwassen inzicht”: een gedeelde werkelijkheid heeft vele gezichten, die je pas ontdekt door uit je eigen werkelijkheid te stappen in verbinding met anderen. Een vaardigheid die samenhangt met kritisch denken en reflectie. - De psychologische veiligheid
Een ander aspect dat ons handvatten geeft is het begrip psychologische veiligheid. Het begrip is in de jaren negentig van de vorige eeuw geïntroduceerd door Amy Edmonson (professor te Harvard). Psychologische veiligheid gaat over het klimaat waarin mensen zich vrij en veilig voelen om zich uit te durven spreken. Om psychologische veiligheid te creëren zijn er drie knoppen waar je aan kunt draaien, zo stellen Hans van der Loo en Joeriene Beks in hun boek over psychologische veiligheid (2021):
Vertrouwen – vrijmoedigheid en het verschil maken. In het voeren van het goede gesprek zijn dit drie belangrijke begrippen die ons kunnen helpen.
- Vertrouwen is de zelfgekozen bereidheid om anderen vanuit positieve verwachtingen tegenmoet te treden.
- Vrijmoedigheid gaat over “vrij zijn” en de “moed” hebben om je mening te geven. Je openhartig uit te spreken.
- Het verschil maken gaat over ambities die je nastreeft – de impact die je wilt hebben. Iets wat we allemaal herkennen als de passie en drijfveer waarom we in het onderwijs zijn gestapt.
In ons werk in de scholen merken we dat het steeds belangrijker wordt om met elkaar het goede gesprek te voeren. Of het nu gaat om het goede gesprek als schoolleiding onderling, als schoolleiding met collega’s, of collega’s met leerlingen en ouders. Het elkaar werkelijk verstaan, tijd nemen om elkaar te begrijpen wordt in deze complexe tijden steeds belangrijker. Om goed leven en goed samenleven mogelijk te maken, zoals Biesta het zo treffend verwoordt.
Wij horen graag hoe jij het goede gesprek op uw school vorm geeft en waar je tegen aanloopt.
