Thematisch aan de slag bij begrijpend lezen? Investeer dan in de leerkracht!
Thematisch werken (of taalonderwijs in verbinding) staat op dit moment volop in de belangstelling. Steeds meer basisscholen zoeken een alternatief voor de klassieke lessen begrijpend lezen en erkennen het belang van een geïntegreerde of thematische aanpak van taalonderwijs. Hierbij worden taaldoelen gekoppeld aan wereldoriëntatie en ontstaat er een verbinding binnen of tussen de verschillende vakken. Dus laten we stoppen met eenvoudige, arme teksten en invulbladen en beginnen met het bouwen aan een rijk netwerk waarbij wereldoriëntatie de basis voor taal en begrip vormt.
Investeren in didactische vaardigheden
Een thematische aanpak vraagt ook om een andere manier van leren en lesgeven en doet een beroep op de didactische vaardigheden van leerkrachten. En dat kan soms best spannend zijn. Doordat het een team vaak aan accurate kennis en middelen ontbreekt om zich te professionaliseren op het gebied van thematisch werken worden sommige leerkrachten onzeker. ‘Ik heb geen tijd om mijn eigen lessen voor te bereiden’, ‘Waar vind ik geschikte teksten ’of ‘Hoe weet ik nou of leerlingen iets leren binnen een thema? ‘zijn veel gehoorde opmerkingen. Hierdoor bestaat het risico dat zelfs de meest gemotiveerde leerkrachten twijfelen aan de haalbaarheid van een thematische aanpak. Scholen zouden daarom veel meer moeten investeren in het kennisniveau van de leerkracht zodat ze vaardig genoeg worden in het maken van keuzes die de taalontwikkeling en het leren van leerlingen ondersteunen.
Aan de slag met rijke teksten
Maar hoe begin je als team en wat is nou echt belangrijk voor een geslaagde implementatie? Het gebruik van een methode kan houvast bieden voor het team maar de basisprincipes voor goed leesonderwijs bestaan met name uit een doordachte boekencollectie met rijke teksten, voldoende tijd voor lezen en aandacht voor leesmotivatie (Smits & van Koeven, 2018). Rijke teksten zijn essentieel voor de taal- en denkontwikkeling van leerlingen. Ze bevorderen de ontwikkeling van kennis van de wereld, maken leerlingen nieuwsgierig en motiveren hen om verder te lezen, te kijken of te luisteren. Nieuwsgierigheid van leerlingen kan zorgen voor intrinsieke motivatie. Dit ontstaat doordat leerlingen ontdekken dat de tekst hen iets te bieden heeft en stimuleert het dieper lezen en gebruik van leesstrategieën. Rijke teksten zijn niet vereenvoudigd voor een onderwijs en/of leerdoel en komen uit een authentieke bron. Ze hebben een afwisselend en gevarieerd taalgebruik en een heldere structuur (Taalunie 2021).
Thematische leeromgeving via leerplatform GO!
Sinds dit schooljaar ondersteunt CPS scholen die een samenwerking zijn aangegaan met het leerplatform GO! (Geïntegreerd Onderwijs). GO! is een thematische leeromgeving waarbij de wereldoriëntatie vakken maar ook burgerschap, wetenschap, techniek geïntegreerd en in samenhang aangeboden. Niet de lessen, maar de leerlijnen staan bij dit leerplatform centraal. Aan de hand van rijke, multiperspectieve thema’s krijgen leerlingen meer achtergrondkennis en ontstaat er samenhang tussen de verschillende vakgebieden. De rol van taal is hierbij essentieel.
De hele dag taal
Doordat scholen gebruik maken van verschillende methodes voor verschillende vakken bestaat het misverstand dat taal of begrijpend lezen alleen op maandag tussen 9.00 en 9.45 op het programma staan om vervolgens door te gaan naar een les rekenen of geschiedenis. Maar taalonderwijs vindt de hele dag plaats. Zonder taal is er geen sprake van denken en leren. Daarom is de samenhang tussen taal en de verschillende vakken ook zo belangrijk. Leerkrachten dienen zich bewust te worden van hun eigen rol en de taalkansen die er gedurende een dag aanwezig zijn. Tijdens het lezen van teksten die passen bij het thema dient de focus op het Scaffolding te liggen. Dit helpt leerlingen om rijke teksten te doorgronden door ondersteuning te geven die net boven het niveau van de leerling ligt, waardoor de leerling een hoger niveau kan bereiken. Door vervolgens spreekruimte te creëren krijgen leerlingen de kans om hun kennis te delen over een onderwerp. Zo ontstaan er dialogen waarin leerlingen samen met de leerkracht werken aan de opbouw van nieuwe kennis en zo hun taalvaardigheid en denkvaardigheid ontwikkelen (Damhuis, Vonk, Tammes & Postma, 2013).
Formatief evalueren
Goed leesonderwijs richt zich daarmee op de ontwikkeling van de leesvaardigheid van leerlingen. Formatief evalueren past daarbij. Om dit in de praktijk toe te passen moeten zowel het doel (wat wil ik leerlingen leren), de toets (hoe ga ik dit meten) en het gevolg (wat ga ik doen met de resultaten van de toets) een plaats krijgen binnen de voorbereiding van een thema. In samenhang met deze drie ingrediënten beslist de leerkracht hoe en wanneer leerlingen inzicht krijgen in waar zij naar toe werken (feed up), waar zij nu staan (feed back) en wat zij nog te doen hebben (feed forward) om het doel te bereiken. Dit vraagt veel kennis van de leerkracht. Door te investeren in het verstevigen van leerkrachtvaardigheden vergroot je als de school de kans op succes bij het implementeren van thematisch onderwijs. Want als je niet weet waarom je iets doet, heb je geen idee of wat je doet ertoe doet. (Kirschner, 2009).
Meer weten?
Ben je nieuwsgierig geworden naar dit onderwerp, heb je vragen of wil je ook met een geïntegreerde aanpak aan de slag? Neem dan contact op met Yvonne Koene, onderwijsadviseur van CPS (y.koene@cps.nl)