Leren in iedere les met formatief toetsen
De impact van effectieve docenten op het leren van leerlingen is groot. Recent onderzoek wijst uit dat deze docenten ook onder soms moeilijke omstandigheden goede leerprestaties realiseren¹. Zij zijn sterk gericht op het leerproces. Een les niet geleerd, is een verloren les. Formatief toetsen speelt daarin een belangrijke rol.
Hoe doe je dat?
Misschien dat bij jou op school wordt gesproken over formatief evalueren of formatief handelen. In essentie gaat het bij al deze benamingen om het onderwijsleerproces waarin docenten en leerlingen gebruikmaken van informatie over het leren, om te leren.
In een formatieve les(senserie) zijn altijd drie ingrediënten aanwezig: een doel, een toets en een gevolg. Deze ingrediënten zijn in een cyclisch model met elkaar verbonden. De communicatie over deze ingrediënten tussen docent en leerling én de leerlingen onderling vindt plaats via de verschillende vormen van feedback, zoals te zien is in onderstaand model.
Stappenplan
Het samenspel tussen de verschillende ingrediënten van formatief toetsen vraagt om een goed doordacht lesontwerp. Op basis van de leerdoelen maak je een keuze voor toetsmomenten waarop tijdens de les of lessenserie informatie wordt verzameld over waar de leerlingen staan. Ook is het belangrijk dat je van tevoren bepaalt hoe je in je lessen gevolg kunt geven aan deze informatie. Bij dit alles zul jij je steeds de vraag moeten stellen hoe je de verschillende vormen van feedback integraal onderdeel maakt van je lessen, zodat leerlingen ook zelf beter zicht krijgen op waar zij naartoe werken (feed up), wat zij al beheersen (feed back) en wat zij nog te doen hebben (feed forward). Het volgende stappenplan is behulpzaam bij het ontwerpen en organiseren van een les of lessenserie waar formatief toetsen onlosmakelijk deel van uitmaakt.
Doel: Wat zijn leerdoelen en succescriteria?
Formuleer deze zo concreet mogelijk.
- Wat moeten leerlingen aan het einde van de les of lessenserie kennen en/of kunnen?
- Zijn de doelen voor alle leerlingen gelijk?
- Wie geeft de feed up (docent/leerling/klasgenoot)?
- Welke doelen worden formatief getoetst?
Toets: Hoe en wat wil je toetsen?
- Wat maakt de toets zichtbaar (voorkennis/welk doel)?
- Wanneer wordt er getoetst (start/kern/afsluiting van de les; welke lessen in de serie)?
- Met welke werkvorm wordt er getoetst? Met of zonder ICT?
- Hoe worden de toetsresultaten geanalyseerd? Wie geeft de feed back (docent/leerling/klasgenoot)?
- Hoeveel tijd is er nodig voor de toets en de feed back?
Gevolg: Wat kun je doen als gevolg van de toets? Is differentiëren een optie?
- Hoeveel tijd en ruimte is er beschikbaar voor vervolgacties?
- Hoe wordt informatie gedeeld over vervolgstappen? Wie geeft de feed forward (docent/leerling/klasgenoot)?
- Wat zijn mogelijke vervolgacties? Is differentiëren een optie als verschillen tussen leerlingen zichtbaar zijn?
- Wat doen leerlingen die het doel bereikt hebben?
De uitwerking van dit stappenplan zullen we toelichten aan de hand van een lesvoorbeeld.
|
In de klassikale bespreking presenteert ieder groepje de uitkomsten van de opdracht. De lijstjes worden waar nodig aangevuld. De criteria vormen het startpunt van de volgende les, waarin leerlingen de nieuwsbrief schrijven. |
Doel: Wat zijn leerdoelen en succescriteria?
Formuleer deze zo concreet mogelijk.
- De docent stelt voor deze les als doel dat de leerlingen de criteria kunnen benoemen voor het schrijven van een nieuwsbrief.
- Dit leerdoel is voor alle leerlingen gelijk.
- De docent wil dat de leerlingen in deze les met hulp van haar én elkaar ontdekken waar zij naartoe werken. Zij betrekt de leerlingen actief bij het geven van feed up.
- De docent zal het leerdoel in deze les toetsen.
Toets: Hoe en wat wil je toetsen?
- De docent toetst het leerdoel in de vorm van een groepsopdracht waarmee leerlingen een groot deel van de les aan het werk zullen gaan.
- De toets is de ordening van nieuwsbrieven van beste naar slechtste brief en het gezamenlijk opstellen van een lijstje met criteria waaraan een nieuwsbrief moet voldoen.
- Tijdens de bespreking van de criterialijstjes krijgen zowel de docent als de leerlingen informatie over de aanwezige (voor-) kennis. Deze bespreking wordt ook benut voor de uitwisseling van feed back.
- Voor de groepsopdracht heeft de docent 20 minuten uitgetrokken.
Gevolg: Wat kun je doen als gevolg van de toets? Is differentiëren een optie?
- Na de groepsopdracht is er nog 10 minuten over voor vervolgacties en feed forward.
- De docent benut deze tijd voor de klassikale bespreking van de groepsopdracht waarin zij de criteria in de vorm van feed forward zo nodig aanvult en/of verduidelijkt.
- In de volgende les gaan de leerlingen op basis van de criterialijst aan het werk met het schrijven van een nieuwsbrief.
- Leerlingen die hebben aangetoond dat zij een nieuwsbrief kunnen schrijven op het vereiste beheersingsniveau, oefenen in de resterende lestijd met het schrijven van een brief op een hoger niveau.
Meer weten?
In het voorjaar van 2020 is het boek Formatief toetsen in de les uitgebracht, waarin verschillende concrete toepassingen worden beschreven, met en zonder ICT, om formatief aan de slag te gaan. Ook verzorgen wij studiedagen en trainingen formatief toetsen in de les en Digitale didactiek (in de CPS Academie of bij u op school).
[1] De staat van het onderwijs, Inspectie van het Onderwijs, 2020c