Leer je leerlingen redeneren en formuleren door structuur en logica
Voor betere taalontwikkeling en resultaten van brugklas tot en met het eindexamen
Over de taalvaardigheid bij leerlingen is al veel gezegd: de achteruitgang lijkt een feit, het probleem is de afgelopen jaren alleen maar toegenomen en het is lastig om daar in het onderwijs grip op te krijgen. Bij alle vakken zie je vaak dat leerlingen denken de inhoud te begrijpen, maar dat ze hun antwoord niet goed kunnen formuleren als ze de stof zelf moeten uitleggen of er een vraag over moeten beantwoorden. De oorzaak? Veel leerlingen missen de algemene taalkennis en ‑vaardigheid om zich goed uit te drukken.
Norm voor taligheid verhoogd in eindexamen Nederlands
Toch wordt de norm voor de taligheid van de leerlingen verhoogd. Zo krijgen de eindexamens Nederlands een nieuwe insteek voor de argumentatieanalyse: niet alleen algemene argumentatiestructuur wordt onderdeel van het examen, maar ook algehele functionele argumentatie en contextelementen, zoals framing in de context van argumenten, onderliggende redeneerpatronen en weging van betrouwbaarheid. Allemaal onderdelen van de taalvaardigheid waarvoor extra conceptgevoeligheid, extra taalkennis en gevoel voor de betekenis van taal nodig is.
Dat hier aandacht aan wordt besteed in de examens is terecht, maar dan moeten we leerlingen hier wel goed op voorbereiden. Het is niet meer genoeg dat ze weten of iets een meervoudige of onderschikkende argumentatie is. Leerlingen moeten functioneel correct kunnen redeneren. Dat wil zeggen: de argumentatie moet geldig zijn en inhoudelijk relevant. Hoe besteed je in de les aandacht aan redeneren en argumenteren, zodat leerlingen automatisch complete antwoorden geven, in volzinnen en met inhoudelijk zuivere redeneringen?
Bied actief structuur en logica aan
Door de structuur van redeneren actief aan te bieden in de les, help je het brein van leerlingen om nieuwe verbindingen te maken. Besteed niet zozeer aandacht aan signaalwoorden, maar vooral aan de onderliggende logische structuur in een argument; gebruik de logica als instrument!
Door het redeneren aan te leren met behulp van logica kun je de leerlingen eenvoudig leren wat het verschil is tussen waarheid en geldigheid, wat vooronderstellingen zijn en wat redeneerstappen. Door ze de beginselen van de logica te leren, zijn ze niet alleen beter in staat het nieuwe examen Nederlands te maken, maar leer je ze ook systematisch en kritisch te denken.
Weet dat het tienerbrein ontvankelijk is voor leren redeneren
Een voordeel is dat juist in de leeftijdsfase van kinderen in het voorgezet onderwijs het brein erg ontvankelijk is voor het leren redeneren, structureren en doordenken. Zo stelt bijvoorbeeld hoogleraar neuropsychologie Jelle Jolles in zijn boek Het Tienerbrein: “De jongere heeft plezier in denken en redeneren”.
Naarmate het vermogen om in abstracte termen te denken groeit, krijgen jongeren meer plezier in redeneren en debatteren. Door leerlingen te prikkelen in het denken met nieuwe concepten, met ingewikkelde argumentatie en discussies, sluit je aan bij de ontwikkeling van het denken en de taal van de leerlingen in de hersenen.
Onthoud dat de uitdagingen juist kansen bieden
Het is van belang je te realiseren dat het aanbrengen en ontdekken van structuur, scherpe concepten en heldere patronen voor tieners simpelweg lastig is. Ze verbeteren hun taalbeheersing door de taal te gebruiken in concrete voorbeelden en toepassingen.
Omdat tieners nog makkelijk associëren en de betekenis van de begrippen in hun denken nog wat vager is, passen ze hun concepten gemakkelijk aan. Ze zijn nog volop bezig met het opbouwen van een taalnetwerk, bouwen nog tal van associaties en relaties tussen begrippen op en missen nog structuur en overzicht in het denken.
Nog los van de overstap naar typische school- en vaktaal is de conceptontwikkeling voor leerlingen in het voortgezet onderwijs nu eenmaal heel diffuus en ongestructureerd. Maar juist omdat de concepten nog kneedbaar zijn, kun je als docent aanhaken op die eerste olifantenpaadjes.
Logica helpt
De logica- en argumentatieleer kent veel voorbeelden en redeneervormen die handig zijn als je wilt weten wat de echte inhoud is van een argument en waar framing en begripsverschuiving plaatsvinden.
Leg bijvoorbeeld aan je leerlingen uit hoe je wel en niet kunt redeneren met oorzaken en gevolgen (implicaties), hoe je de logische geldigheid van een redenering kunt controleren of hoe je een vooronderstelling uit een argumentatie kunt halen. Dan wordt functioneel argumenteren een stuk eenvoudiger.
Door de leerlingen de logica van argumenteren en redeneren te leren, help je ze beter na te denken over functionele argumentatie. Zo kunnen ze bewuster en accurater redeneren op basis van de inhoud van examenteksten bij het formuleren van een antwoord op een vraag.
Het helpt dus om actief te sturen op het logisch redeneren: dan wordt het vanzelf logisch om volledige antwoorden te geven en niet alleen een eindconclusie. Dan wordt het niet ‘teaching to the test’ maar ‘teaching to think’.
Pratische verdieping op het onderwerp
Academietraining Beter leren formuleren door redeneren en argumenteren
Wil je leren hoe je de leerlingen helpt om te argumenteren en redeneren met behulp van argumentatietheorie en logische redeneerstructuur? Zoek je voorbeelden die je in de les kunt toepassen en waarmee je leesteksten op argumentatieve inhoud kunt beoordelen, en niet alleen op structuur? Kijk dan eens naar onze academietraining Beter leren formuleren door redeneren en argumenteren.
Academietraining Taal (tiener)brein en leren
Wil je inzicht in de samenhang tussen taal, brein, leren en lesgeven in die unieke periode van de pubertijd waarin het (tiener)brein van de leerling zich nog volop ontwikkelt? Volg dan onze academietraining Taal (tiener)brein en leren. Je krijgt handvatten, werkvormen en praktische tips om in te zetten bij het ontwerp van een effectieve les.
