Burgerschapsvorming op de Beatrixschool

Anne Arink - 9 maart 2022

Laten we bij het begin beginnen. Wat is eigenlijk burgerschap? De officiële definitie luidt:

‘De wijze waarop inwoners deel hebben en deelnemen aan de samenleving en zo die samenleving helpen vorm geven. Burgerschap heeft een politieke, een sociale, een culturele en een economische dimensie. Zij hebben betrekking op een uiteenlopende waaier aan (burger)plichten en deugden.’

Dat is een flinke uitleg. Hoe vertalen we dit naar (primair) onderwijs?

Voorbereiden op de samenleving

Het komt erop neer dat onderwijsprofessionals kinderen moeten voorbereiden op een leven in de samenleving. We moeten de kinderen sociale en maatschappelijke vaardigheden leren. Hoe ga je met elkaar om? Hoe ga je om met een meningsverschil? Iedereen mag zijn wie hij wil zijn, er moet ruimte zijn voor iedereen. Luister netjes naar elkaar. Je mag zeggen wat je vindt, maar denk erover na hóe je het zegt.  
Als leerkracht denk je nu misschien wel: dat doen we toch al? En dat kan heel goed kloppen. Burgerschap is geen schoolvak, het zit in de genen van een leerkracht. We geven het goede voorbeeld, we gaan fatsoenlijk met elkaar om, we leveren een positieve bijdrage aan de samenleving. Maar de vraag is: is die lijn er door de hele school heen? Staat er ergens wat we wel of niet goed vinden? Reageert elke leraar op dezelfde manier bij een grensoverschrijdende opmerking? Voelt een leraar zich gesteund om bepaalde gesprekken aan te gaan met een klas?
De onderwijsinspectie geeft aan: ‘Er is een harde ondergrens: treed op als er sprake is van discriminatie, strijdigheid met basiswaarden. Formuleer een visie en werk daaraan.’

Burgerschap op de Beatrixschool 

Elke school mag zelf vorm gaan geven aan de nieuwe wet. Op de Beatrixschool in Buren zijn we al jaren hard bezig met de 7 gewoontes van The Leader in Me. Tijdens het luisteren van de podcast ‘Wat vraagt de nieuwe burgerschapswet van scholen?’ valt ons op dat veel dingen vallen binnen onze Leader in Me school.  We zoomen even in op gewoonte 4, 5 en 6.

• Gewoonte 4: Denk win-win.
  Bij The leader in Me denken we aan elkaar. De leerlingen op onze school hebben allemaal een leiderschapsrol. Zo zijn er ook mediators bij ruzies en conflicten. We proberen altijd een win-win situatie te creëren waarmee iedereen blij is. Daar bedoelen we geen compromis mee. We zoeken naar een oplossing zodat het voor iedereen oké is. En als dat op dat moment niet lukt dan gaan we op dat moment voor de optie ‘geen akkoord’. We benoemen dat het op dat moment nog geen akkoord is en dat we er laten mee verder gaan. We houden respect voor elkaar en mogen van mening verschillen, zolang we elkaar maar proberen te begrijpen en proberen een oplossing te bedenken die voor iedereen goed is.
  
  
• Gewoonte 5: Eerst begrijpen, dan begrepen worden.
  De maatschappij lijkt te verharden. Wij willen kinderen niet in een keurslijf duwen, je mag van mening verschillen en kritisch zijn. Er is niet altijd een goed of fout antwoord. Voer samen het gesprek, leer kinderen dat er wel grenzen zijn: veiligheid staat bovenaan en we discrimineren niet. Maar je mag wel voor jezelf denken. Als er een discussie is blijven we respectvol. We gaan niet schreeuwen en laten elkaar uitpraten.
  
  
• Gewoonte 6: Creëer synergie.
  Samen zijn we de maatschappij. Samen moeten we het doen. We hebben elkaar nodig. Op onze school denken kinderen en ouders mee. Samen staan we sterker.

Bewuste keuze voor Leader in Me

We hebben in Buren heel bewust gekozen voor The Leader in Me, omdat we erin geloven dat we ons daarmee echt onderscheiden van andere scholen. Veel scholen hebben een training of programma om kinderen te leren hoe je met elkaar en ruzies omgaat. Maar wij gaan een stapje dieper. Wij geloven er in dat alles eerst bij jezelf begint. Jij bent de leider van jezelf en ons motto luidt: ‘Ik doe het goede, ook als niemand kijkt.’ Dat leren onze leerlingen met de gewoontes 1, 2 en 3. Je leert proactief te zijn en jezelf af te vragen: wat is mijn einddoel? Wat wil ik eigenlijk bereiken? Je hebt ook voor jezelf de keuzes te maken: waar begin ik mee? Als ik eerst de belangrijke zaken doe heb ik daarna tijd over voor andere dingen. Gewoontes 1, 2 en 3 zijn eigenlijk de wortels van de Covey boom. Dat ziet de buitenwereld nog niet. Het speelt zich af in jezelf. Je wilt zelf een goed mens zijn, niet alleen wanneer de leerkracht of je ouder kijkt.

Veilige omgeving met respect voor elkaar

Op deze manier willen we onze kinderen voorbereiden op de maatschappij. Alles wat ze bij ons leren kunnen ze oefenen in de veilige omgeving van de basisschool. Uiteraard is ons doel voor ogen dat ze daar later, als volwassenen, mee verder gaan. Dit koppelen we dus direct aan burgerschap. We willen ze meegeven dat je niet mag discrimineren en dat je bijvoorbeeld geen hulpverleners lastig valt. En de reden daarvoor is dus niet omdat je anders straf kunt krijgen, de reden is dat jij diep van binnen niet zo bent! Jij bent een goed mens die andere mensen respecteert. Je mag een andere mening hebben, maar behandel elkaar altijd met respect, ga in gesprek met elkaar.

Af en toe op de rem trappen

Als je nu denkt: ‘Wat moeten die kinderen daar veel. De boog kan toch niet altijd gespannen zijn.’ Nou: daar hebben we gewoonte 7 voor! Je moet ook goed voor jezelf blijven zorgen, anders blijf je niet overeind staan! Als kind leren ze bij ons al om af en toe op de rem te trappen. Wat heb jij nodig om ontspannen te blijven? Voor de één is dat buiten voetballen en voor de ander een taart bakken met papa. Op deze manier geven wij burgerschap vorm op onze school. 

In maart krijgt de Beatrixschool de officiële review van het CPS. Ons doel voor ogen? Een officiële ‘Leader in me’ school worden!

Kijk ook bij de training Burgerschapsonderwijs vormgeven binnen je school in de CPS Academie