Formatief toetsen in het praktijkonderwijs
Wat heb je geleerd over hygiënisch werken op je stage? Dit zou een vraag kunnen zijn tijdens het eindgesprek voor het diploma praktijkonderwijs. ‘Eigenlijk zouden we dit soort vragen in de les ook meer moeten stellen.’ Dat zei een docent die als assessor het eindgesprek voerde met een leerling van een praktijkschool. ‘Ons hele onderwijs is ontwikkelingsgericht maar in de lessen toetsen we weinig en vooral summatief. We geven cijfers of een beoordeling (v/m/g) en gaan verder’.
In dit blog laat ik met wat voorbeelden zien hoe je in de les het gesprek met de leerling kunt voeren over het leren. Door samen zichtbaar te maken wat zij al kunnen en wat zij nog te leren hebben kun je de leerlingen begeleiden in hun ontwikkeling zoals beschreven in het IOP. Dit doe je met behulp van de drie vormen van feedback tijdens het formatief toetsen.
Bij formatief toetsen gebruik je informatie over het leren om te leren. Je toetst in hoeverre je leerlingen een leerdoel beheersen, om als gevolg van het toetsresultaat een beslissing te nemen over het vervolg van het leerproces. Het gesprek dat je hierover voert met je leerlingen noemen we feedback. Het model van de formatieve toetscyclus ziet er als volgt uit:
- Feed up:
- waar werkt de leerling naar toe?/wat ga ik leren?
- waar werkt de leerling naar toe?/wat ga ik leren?
- Feed back:
- waar staat de leerling nu?/wat kan ik al?
- waar staat de leerling nu?/wat kan ik al?
- Feed forward:
- wat heeft de leerling nog te doen?/wat ga ik doen?
Bij formatief toetsen gaat het er om dat je toetst of het leerdoel is gehaald en op basis van de uitkomst van de toets beslissingen neemt over het vervolg.
Feed up: wat gaat de leerling leren?
De leerdoelen zijn de basis voor formatief toetsen. Voor leerlingen moet niet alleen duidelijk zijn welke kennis en vaardigheden ze moeten beheersen, maar ook hoe ze dat kunnen laten zien.
Voorbeeld: het leerdoel is ‘ik kan een reis met het openbaar vervoer plannen’ (domein Wonen).
Wat moet de leerling kennen en kunnen en hoe kan de leerling laten zien dat het lukt om een reis te plannen? Je kunt dit bespreken met de leerlingen en zo samen tot een lijstje komen van wat de leerling moet kunnen laten zien (succescriteria) en op welke manier dat kan worden aangetoond.
Feed back: wat kan ik?
Bij een nieuw onderwerp kun je vooraf vragen wat de leerlingen al weten: welke reiservaringen hebben ze? Niet alleen om de leerlingen te betrekken bij het onderwerp maar om informatie te krijgen over hun voorkennis en als gevolg bijvoorbeeld de instructie aan te passen. Na de instructie, tijdens het zelfstandig werken stelt de docent feed back vragen om te toetsen of de leerling voldoende weet om de opdracht uit te kunnen voeren. Of de leerling geeft zelf feed back door aan te geven of hulp nodig is. Een middel hierbij is gekleurde kaarten op tafel – groen (het lukt), oranje (ik heb een vraag), rood (het lukt niet).
De feed back die de docent geeft tijdens het werken of als de opdracht af is, is gekoppeld aan het leerdoel en de succescriteria. De leerling weet wat er nog verbeterd moet worden.
De volgende stap is dan: wat ga ik doen?
Feed forward: wat ga ik doen?
De feed back die een leerling ontvangt van de docent, een klasgenoot of zichzelf maakt duidelijk wat er nog te doen is. Wat is de volgende stap?
-
- de leerling heeft het doel gehaald en kan verder met een volgend doel
- de leerling heeft extra instructie nodig
- de leerling heeft meer tijd om te oefenen nodig
- de leerling gaat samen met een medeleerling oefenen
- de docent past de instructie aan
- ..................
De leerling vertelt bijvoorbeeld wat zij/hij gaat doen om dat wat nog niet goed ging te verbeteren en wat daarvoor nodig is: extra instructie, extra tijd, hulpmiddelen?
Hiermee is de cirkel rond: weten wat er wordt verwacht, weten wat je al kunt en weten wat je nog te doen staat. De docent en de leerling krijgen zo voortdurend informatie over het leerproces en nemen de juiste besluiten over de volgende stap.
Meer weten?
Medio 2021 verschijnt de tweede druk van het boek Formatief toetsen in de les, waarin verschillende concrete toepassingen worden beschreven om formatief aan de slag te gaan. Ook verzorgen wij de Training formatief toetsen in de les bij jou op school. Deze training sluit aan bij de manier van werken in het Praktijkonderwijs – in de training kijken we welke stappen gezet kunnen worden om een formatieve toetscyclus te creëren met als toppunt het eindgesprek met de leerling!
