Taal als kruipolie voor leren, onzichtbaar maar essentieel
Uit “De staat van het onderwijs” blijkt dat het huidige taal-en leesonderwijs nog volop aandacht vraagt van scholen, zowel in het primair als voortgezet onderwijs. Hoewel de focus verschilt, blijft het in beide sectoren een klus om de taalvaardigheid van de leerling optimaal te stimuleren. Vooral de motivatie en de betrokkenheid van de leerlingen op taal en teksten spelen daarbij een grote rol.
Voorwaarde, middel en doel van leren
Op dit moment ontbreekt het op veel scholen vaak aan een gedeelde visie op wat bedoeld wordt met een taalvaardige leerling en een doorgaande en geïntegreerde leerlijn taal. Er is bijvoorbeeld volgens het PPON Mondelinge taalvaardigheid (april jl.) op veel scholen meer sprake van incidenteel dan intentioneel onderwijs. Hierdoor worden technisch lezen, begrijpend lezen en woordenschat in het primair onderwijs nog steeds gezien als losse lesonderdelen die afzonderlijk worden aangeleerd. In het voortgezet onderwijs betekent dit dat het ontwikkelen van de taalvaardigheid van de leerlingen nog teveel gezien wordt als primair een opdracht voor de sectie Nederlands. Taal gaat echter over alles wat het leren van de leerling aangaat, taal is voorwaarde, middel en doel van leren.
We weten allemaal dat onderwijs niet alleen het vergroten van feitenkennis als doel heeft, maar ook dat door onderwijs de leerling leert zich mondeling of schriftelijk te verwoorden over wat hij of zij weet en dat het hem of haar lukt om samen te werken met anderen die anders denken of doen. Dit allemaal als voorbereiding op een vervolgopleiding en deelname aan de samenleving.
Aandacht voor rijke teksten
In de praktijk blijkt echter dat het ontwikkelen van cognitieve vaardigheid nog steeds meer aandacht krijgt dan de sociale- en emotionele vaardigheden die juist ook door taal te oefenen zijn. De OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling) is daarom met een grootscheeps onderzoek naar de sociale en emotionele vaardigheden in onderwijs gestart omdat het zich realiseert dat alleen met feitenkennis leerlingen zich niet meer kunnen onderscheiden.
Voor de praktijk van een leerkracht of docent betekent bovenstaande dat hij steeds moet pendelen tussen eigen leergebied of vak en de doorgaande didactische leerlijn taal van de school. De inzet van rijke teksten of verhalen is daarbij essentieel.
Door middel van rijke teksten kan kennis op een inspirerende manier worden vergroot en kunnen teksten aanleiding zijn voor interessante gesprekken en verdere schriftelijke functionele verwerking. Het is aan de leerkracht of docent voor het leggen van relevante verbanden met de andere vakken en bestaande en nieuwe kennis over het onderwerp.
Het blijkt dat op scholen waar de individuele leerling vrijheid van spreken, luisteren, lezen en ook schrijven (Koster M. e.a., 2018) ervaart, de resultaten van de desbetreffende leerling ook hoger zijn. De leerlingen vrijheid geven in het benutten van de verschillende taalvaardigheden zijn juist ook kenmerken die door scholen te beïnvloeden zijn zowel in het basisonderwijs als in het voortgezet onderwijs.
Wetenschappelijk onderzoek laat verder zien dat veel en vrij lezen een positieve bijdrage levert aan de schoolcarrière van alle leerlingen en in het bijzonder de vmbo-leerling. Elke leerling is nieuwsgierig maar niet elke leerling is even betrokken op bijvoorbeeld een vaktekst. Door bijvoorbeeld vakteksten en vrij en veel lezen op elkaar af te stemmen en door deze te integreren met de ander taalvaardigheden kan direct al meer betrokkenheid ontstaan. Nieuwsgierig geworden? Bekijk dan eens de video over de aanpak van vrij lezen op CSG Augustinus te Groningen.
Visie op taal
Wil een school, hetzij in basis- of voortgezet onderwijs werkelijk aan de slag met het verbeteren van de taalvaardigheid van haar leerlingen, dan is zij zelf als eerste aan zet om dat te realiseren door kritisch te kijken naar het eigen taalbeleid. Goed taalbeleid heeft aandacht voor het stimuleren van het begrijpend lezen, woordenschat, schrijf-, spreek- en luistervaardigheid van de leerling, maar vraagt ook aandacht voor de didactische visie van de school bij de inzet van rijke teksten in samenhang met veel en vrij lezen. Taal en teksten doen er toe.
Meer weten?
Heeft u vragen over het ontwikkelen van taalbeleid op uw school, over het professionaliseren van uw leerkrachten of docenten op het gebied van taal, over de inzet van teksten op uw school of bent u benieuwd wat CPS nog meer op dit gebied voor u kan betekenen, neem dan contact op met Yvonne Koene (y.koene@cps.nl) voor het primair onderwijs of Els Loman (e.loman@cps.nl) voor het voortgezet onderwijs.
Deze inleidende blog is de eerste in een serie blogs over taalonderwijs die wij in 2019 en 2020 online gaan zetten. Deze blogs kunt u ook lezen in onze zeswekelijkse CPS Nieuwsbrief.
