Eigenaarschap: waarom 9 van de 10 scholen er wat mee willen
Zet tien scholen op een rij en er zeggen er minimaal negen dat ze ‘iets willen’ met eigenaarschap. Eigenaarschap van leerlingen welteverstaan. Eigenaarschap is hot. We willen dat leerlingen meer verantwoordelijkheid krijgen voor hun leerproces en er meer bij betrokken zijn.
De laatste jaren is het inzicht gegroeid dat volwassenen in het hedendaagse onderwijs te veel leidend zijn. Leraren bepalen wat er in de les gebeurt, wanneer, in welke volgorde, hoelang, in welk schrift, wel of niet in samenwerking met klasgenoten en wat je kunt doen als je klaar bent. Zo ongeveer.
Zo’n lerares was ik zelf vroeger. Ik vond dat ook logisch, want ík had het overzicht en ík wist toch wat goed was voor de leerlingen? Bovendien had ik zelf ook op die manier onderwijs genoten en ben ik zo opgeleid. Ik ben er overigens ook zeker van dat ik een goede lerares was. Dat ik mijn onderwijs zo inrichtte, was vanuit zeer goede intenties en overtuigingen. Ik ging mijn leerlingen ‘het’ leren en ik ging ze ‘ergens brengen’, dat was mijn missie! Ik zag wat ze nodig hadden en was dagelijks vol passie en met plezier aan het werk.
Dat ik de leerlingen door mijn gedrag juist afhankelijk van mij hield, had ik toen beslist niet in de gaten. Hoezo eigenaarschap…?
Van afhankelijk naar onafhankelijk
Dat was toen, in de jaren 80 en 90. Anno nu kijken we anders naar het onderwijs. We leven in een andere tijd, in een wereld die zeer rap verandert. Sommigen spreken zelfs over een nieuwe industriële revolutie. De wereld wordt steeds ‘kleiner’ en complexer. Voor welke banen leiden we eigenlijk op? Welke kennis en skills zijn straks belangrijk voor een fijn leven en een plek in de maatschappij?
Het legt een grote druk op scholen om toekomstbestendig onderwijs te geven, voor een toekomstbestendige generatie. Leerlingen moeten wereldburgers worden die onze prachtige planeet en haar bewoners duurzaam en verantwoord kunnen beheren. Die weten waar ze voor gaan en staan. Die eigen keuzes kunnen maken en zowel onafhankelijk als in het belang van het collectief kunnen denken. Deze opdracht zorgt ervoor dat de levensvaardigheden en de persoonsvorming meer centraal komen te staan in ons onderwijs. Vaak wordt hier het label 21ste eeuwse vaardigheden aangehangen. Eigenaarschap is daarin een essentiële schakel.
Maar hoe dan?
De vraag is dan: hoe ‘doe’ je eigenaarschap in een school? Wat kun je doen om leerlingen gericht te laten groeien in hun eigenaarschap? Met de kennis en ervaring die ik nu heb, zou ik bijna zeggen: wat moet je laten? Ik heb namelijk ontdekt dat de 7 gewoonten van Stephen Covey dit proces bij iedereen op gang kan brengen.
Ik moet daarvoor even terug in de tijd. In 2013 was ik schoolleider in het basisonderwijs. Om binnen de school te investeren in sociale vaardigheden zijn wij met het hele team gaan werken met de 7 gewoonten van Stephen Covey, bekend van hét leiderschapsboek uit de jaren 80. Leerlingen leerden de gewoonten toepassen in de praktijk van alledag. Vandaag de dag is Covey nog steeds actueel en vele scholen in Nederland werken met zijn 7 gewoonten.
Door te werken met de 7 gewoonten, ontdekte ik de weg naar eigenaarschap. Of liever: naar persoonlijk leiderschap, zoals Covey dat noemt. Iedereen heeft namelijk een leider in zich. De kunst is om die ‘aan’ te zetten. Covey leert ons hoe we ons (zelf)leiderschap kunnen versterken aan de hand van de 7 gewoonten. Iedereen kan dat.
Je kunt niemand iets leren. je kunt iemand alleen helpen het in zichzelf te vinden.
- Galileo Galilei, Italiaans natuurkundige 1564-1642
We weten allemaal dat de leraar ertoe doet. Het ‘aanzetten’ van de leider in de leerlingen, of het aanspreken van eigenaarschap in de leerlingen staat of valt dus ook met de leraar. Het begint bij de leraar, het eindigt bij de leraar. De leraar is alles. Het laten ontstaan van leiderschap is volledig afhankelijk van (het juiste) leraargedrag.
Een eenvoudig voorbeeld
Een willekeurige klas op een basisschool. Iedereen is aan het werk. Achterin het lokaal werkt de leraar met een groepje leerlingen apart aan een speciale vaardigheid. Verschillende leerlingen hebben hun vinger in de lucht, maar de leraar reageert niet.
Uiteindelijk komt één leerlinge naar haar toe: Juf, ik ben klaar. Mag ik lezen? De leraar antwoordt: Dat lijkt me niet, volgens mij is je weektaak nog niet af. Als ik jou was, ging ik dat nu vast doen. Scheelt vanmiddag weer, toch?
Een prima en ook liefdevolle reactie. En toch. Onbedoeld houdt deze reactie de leerling volledig afhankelijk van de leraar. Als ze een volgende keer met haar werk klaar is, komt ze dat waarschijnlijk weer melden en vraagt ze wat ze moet doen.
Een leraar die onafhankelijkheid (lees: zelfstandigheid en eigenaarschap) stimuleert, zou anders reageren. Bijvoorbeeld: Oké. Is lezen het beste dat je nu kunt kiezen? Wat is je plan?
Een dergelijk antwoord vereist natuurlijk in de eerste plaats dat de leraar zélf een plan heeft. En een visie.
En vooral ook: dat ze dit heeft uitgewisseld met de leerlingen. Want als de leerlingen niet weten dat er verwacht wordt dat ze zelf nadenken en een plan maken voor de invulling van resterende werk- en lestijd, kunnen ze natuurlijk ook geen plan hebben. Ze zijn immers niet gewend om zelf plannen te maken, ze zijn gewend dat de leraar altijd een plan heeft.
Bewust leraargedrag
Leerlingen moeten dus op weg worden geholpen. Met een instructie vooraf en bij sommigen ook nog een kort persoonlijk gesprek tijdens en/of na de les. Dit korte persoonlijke gesprek is nodig om de leider in de betreffende leerling aan te spreken. Helpende vragen zijn bijvoorbeeld: Heb je al een plan? Wat zou je kunnen doen? Wat is belangrijk? Zullen we samen eens kijken en nadenken? Hoelang heb je nog tijd?
De kans dat de leerling de volgende keer éérst zelf nadenkt voordat ze naar de leraar gaat, is door het leraargedrag in het tweede scenario groter geworden dan in het eerste scenario.
De juiste en voorzichtige eerste stap naar eigenaarschap is zojuist gezet. Er is bewust leraargedrag ingezet dat spiegelt en de leerling aanzet tot zelf denken en handelen. Door zélf ander gedrag te vertonen werkt de leraar aan het versterken van het eigenaarschap van leerlingen. Het gaat erom dat de leraar zichzelf eraan went om éérst het hoofd van de leerling aan te zetten, voordat hij zijn eigen hoofd laat gebruiken. Steeds opnieuw. Totdat het een gewoonte is. Een nieuwe, effectieve gewoonte!
Dat doe je door vooral vragen te stellen.
Heb je al een plan?
Wat is belangrijk?
Zullen we samen eens kijken en nadenken?
Hoelang heb je nog tijd?
Wat vind je er zelf van?
Weet je zeker dat je mij nodig hebt?
Wat wil je en wat kun je doen?
Ga je het alleen doen of samen?
We zijn te hard aan het werk!
Als u even nadenkt, vindt u zelf vast heel veel voorbeelden. Onbewust houden we afhankelijkheid vaak in stand. Dat gebeurt in alle lagen van de organisatie. Het vraagt een andere manier van kijken en bewustzijn om dit te veranderen.
Werken met de 7 gewoonten leerde mij dat 68 procent van wat wij op onze school deden, door leerlingen zélf gedaan kan worden. We zijn te hard aan het werk, we doen te veel. Eigenlijk lopen we ronduit in de weg. Met de allerbeste intenties houden we hiermee leerlingen afhankelijk van ons, de volwassenen in de school.
Ook als CPS-adviseur werk ik dagelijks met de 7 gewoonten op scholen. Dat maakt mij ervan bewust dat het geen methode is maar een cultuur die begint bij de leraar. Het is éérst de leraar die eigenaarschap ontwikkelt, om het vervolgens mee te kunnen geven aan leerlingen.
Ook leidinggevenden kunnen dus rustig eens een A4 op hun deur hangen, met daarop de tekst:
|
Dat je Mij Moet hebben? |
Ook geschikt trouwens voor leraren, als ze na lestijd rustig willen voorbereiden en plannen.
Probeer het eens uit. Stimuleer anderen om eerst zelf na te denken. Dat is werken aan persoonlijk leiderschap en aan eigenaarschap. Ik daag u van harte uit.