Visie-ontwikkeling op school, en hoe u daar leiding aan geeft
Doen jullie als CPS ook iets aan visieontwikkeling? Deze vraag wordt mij op het moment vaak gesteld. Duidelijk is dat veel scholen zich aan het herijken zijn met betrekking tot hun onderwijs. Waar willen we voor staan? Wat is werkelijk van belang in de ontwikkeling van jonge mensen? Hoe krijgt persoonlijke vorming en persoonlijk leiderschap van leerlingen een plaats in het curriculum? Blijven we als school ook voldoende gefocust op onze opbrengsten en resultaten? En als ik dat allemaal al denk te weten: hoe zorg ik er dan als leidinggevende voor dat ik het team meeneem in dit proces en zij zich ook nog mede-eigenaar voelen van onze school?
Leiderschap als proces
Het zijn herkenbare vragen. Het is een uitdagende tijd voor leiderschap. Want niet alleen de wereld om ons heen verandert snel, ook de rol van de leidinggevende is in beweging. Er wordt verwacht dat u een teamspeler bent, maar ook een duidelijke leider. U geeft ruimte voor eigen ideeën en initiatieven, maar geeft ook heldere kaders en spreekt duidelijke verwachtingen uit. Zoals in een artikel uit managementteam (23-12-2014, 5 experts over dé leiderschapstrends van het jaar) te lezen is zijn de uitdagingen van leidinggevenden in 2015 duidelijk anders dan een aantal jaren geleden. Van leidinggevenden in 2015 wordt verwacht dat zij:
- Meer aandacht hebben voor verbinden en stimuleren; minder voor orders geven en controleren (Ber Damen, bestuurslid Berenschot)
- Het leiderschap van de organisatie verplaatsen naar leiderschap in de organisatie, bijvoorbeeld in teams waar zelfstandig projecten worden uitgevoerd, dus meer richting persoonlijk leiderschap of eigenaarschap laag in de organisatie (Rob Bos, verantwoordelijk voor leiderschap van De Baak)
- Verbondenheid met niet alleen de medewerkers maar vooral de stakeholders en samenleving om het bedrijf heen (Oscar David, auteur van Macht!)
- Meer werken vanuit vertrouwen (Bas Blekkingh, Oprichter adviesbureau Authentiek Leiderschap)
Herkent u zichzelf in het bovenstaand beeld? Of breekt het klamme zweet u uit omdat u dit allemaal wilt zijn, maar niet precies weet hoe dat moet en waar u begint?
Natuurlijk vind ik als consultant dat er praktische handvatten en talloze instrumenten en hulpmiddelen zijn die u kunt inzetten, maar mijn boodschap (en met mij die van ervaringsdeskundigen, wetenschappers en leiderschapsliteratuur) is dat er geen snelle oplossing is om een duurzame verandering te realiseren.
Van binnen naar buiten
Willen we in de context van deze twee uitdagingen (de veranderende wereld en de veranderende rol van leiderschap) aan de slag met visieontwikkeling in de school, dan begint dat volgens mij met de vraag hoe u naar uzelf kijkt. Wat voor leidinggevende wilt u zijn? Vanuit welke missie en visie geeft u leiding, leiding aan uw eigen leven en aan uw collega’s?
Stephen R. Covey zegt hierover “Als je kleine veranderingen in je leven wilt maken, werk dan aan je gedrag. Maar wanneer je grote sprongen wilt maken, werk dan aan je paradigma’s.”
Paradigma’s zijn de manieren waarop we de wereld zien, begrijpen en interpreteren – onze mentale kaart.
In mijn werk met schoolleiders of een team van leidinggevenden merk ik dat dit laatste een belangrijke succesfactor is. Een belangrijke vraag in de start van een veranderingsproces aan een schoolleider of schoolleiding is: Vanuit welke mentale bril geeft u leiding? Vanuit welk paradigma kijkt u naar de collega’s in het team? Welk voorbeeldgedrag laat u als schoolleider zien in de verandering die u voor ogen hebt?
Vanuit het gedachtegoed van Stephen Covey werk je van binnen naar buiten. Of, zoals in de onderstaande figuur die we veel op basisscholen gebruiken, van onder naar boven. Je begint met de ontwikkeling van jezelf, om vervolgens anderen ook te helpen om leiding aan zichzelf te kunnen geven. En dat is een paradigma-wisseling op zichzelf: Van leidinggeven naar anderen helpen leiding aan zichzelf te geven. Want die oude manier van leidinggeven als aansturen, die is dus niet meer opgewassen tegen de leiderschapsuitdagingen van deze tijd.
Dat is best spannend. Het is een ander soort gesprek met de collega’s. Dit vraagt moed en lef. Om niet vanuit je eigen voorbedachte plan meteen in de uitvoering te gaan, maar iedereen als eigen leider te zien. Door vanuit deze andere bril of mentale kaart naar jezelf, de collega’s en de school te kijken ontstaat de beweging vanzelf. Hoewel het wel degelijk uw rol als leider vraagt.
Want als leidinggevende bent u uw eigen instrument en wanneer u een duidelijke koers voor ogen hebt of met andere woorden een paradigmaverschuiving wilt veroorzaken dan bent u diegene die daar richting aan geeft. Hoe? Door heel duidelijk te zijn over uw ‘waarom’, of uw ‘bedoeling’.
De koers van de school bepalen
In het boek “Verdraaide organisaties, terug naar de bedoeling” beschrijft Wouter Hart waarom het voor leidinggevenden en organisaties van groot belang is om te werken vanuit de bedoeling van de organisatie of in zijn woorden: om de pijl van binnen naar buiten te richten.
Volgens Hart is er op organisatieniveau één formele bedoeling: waartoe bestaat de organisatie. Tegelijkertijd heeft ook ieder instrument of iedere handeling in de organisatie een bedoeling.
In mijn eigen woorden: we zetten de missie van de school en de passie van iedereen die werkt in het onderwijs centraal, deze geeft richting aan het handelen. Wat dat handelen precies is, dat hoeven we niet te dicteren. Mensen geven immers leiding aan zichzelf. We hebben het met elkaar over de bedoeling. Hiermee groeit het eigenaarschap van iedereen binnen de school en verandert de rol van leidinggevende veel meer naar die van coach. In de woorden van Wouter Hart is leiderschapsontwikkeling “leren om vanuit de bedoeling – de pijl is van binnen naar buiten gericht – te kijken en te interveniëren".
Hij zegt het kernachtig: “Om een verandering in je eigen organisatie te starten begin je vanuit je eigen beïnvloedingssfeer, begin je met je eigen denken en handelen. Het is essentieel om te zien dat het beter leren werken vanuit de bedoeling een enorme positieve impact heeft op de persoonlijke effectiviteit van iedereen die dat doet en de invloed die je daarmee kunt krijgen binnen je organisatie”.
Dit is geen snelle oplossing, maar een opnieuw leren denken vanuit het hart en de passie die ons allen in het onderwijs drijft.
