Hoe wij werken aan een veilig, sociaal schoolklimaat met The Leader in Me
Op nogal wat scholen wordt gezocht naar een goede werkwijze in het kader van “de ontwikkeling van sociale vaardigheden”. Anne Arink maakte in haar zoektocht kennis met The Leader in Me, een onderwijsproces gebaseerd op de zeven gewoonten van Stephen Covey. Over haar zoektocht naar een goede methode en hoe ze uiteindelijk tot haar keuze kwam vertelt ze in een serie van 3 blogs. Dit blog is het derde en laatste blog uit de serie.
Deel 1: Het onderwijs vernieuwen: naïeve droom of werkelijkheid?
Deel 2: Hoe onze school aan sociale vaardigheden werkt: van binnen naar buiten
Deel 3: Hoe wij werken aan een veilig, sociaal schoolklimaat met The Leader in Me
In oktober 2012 kozen we als team van CBS Instituut Coolsma in Driebergen voor werken aan sociale competenties met hulp van de procesmatige aanpak ‘The Leader In Me’. Een werkwijze die gebaseerd is op de 'zeven gewoonten van effectief leiderschap', naar het managementboek van Stephen R. Covey.
De kern van The Leader In Me (TLIM) is dat effectieve mensen een zevental gewoonten of routines hebben die de basis zijn voor hun succes en dat iedereen deze gewoonten bij zichzelf (verder) kan ontwikkelen. Met effectief en succesvol wordt dan bedoelt: in staat om het beste uit jezelf te halen, met respect voor anderen en je omgeving. Dit gedachtengoed blijkt zo universeel, dat het verder is uitgewerkt voor kinderen, tieners, gezinnen en uiteindelijk ook in een proces voor basisscholen waarin kinderen deze gewoonten op een speelse manier ontwikkelen. En omdat het gewoonten zijn, werkt het van binnen naar buiten en is het resultaat duurzaam. Het is geen goedkoop, snel vernislaagje dat er na verloop van tijd weer afslijt.
In oktober 2012 gingen we van start. Het team van de school had er zin in én vond het spannend. Voorwaarde was geweest dat iedereen:
- Een ja-gevoel had bij het gedachtengoed en de voorgestelde werkwijze van TLIM en
- Bereidheid toonde om met zichzelf aan de slag te gaan, d.w.z. naar zichzelf te kijken, eventueel overtuigingen te herzien en gewoonten te veranderen.
Beide ingrediënten waren aanwezig, dus naar de kick-off werd reikhalzend uitgezien.
Eerst kijken naar jezelf en elkaar
Centraal in de hele The Leader in Me gedachte staat het voorbeeldgedrag van leerkrachten. Zij zijn degenen die de 7 gewoonten tot leven brengen, ze 'modellen'. Een feit is dat iedereen natuurlijk al gewoonten hééft. Door ‘ja’ te zeggen tegen TLIM en daarmee aan de slag te gaan, komt het team allereerst in een (afwisselend) individueel en collectief reflectieproces terecht: hoe effectief zijn mijn en onze gewoonten?
Met welke bril op kijk ik eigenlijk naar het leven? Naar leerlingen? Naar ouders en collega’s? Hoe zie ik mezelf? Hoe zou ik (bijvoorbeeld door mijn leerlingen) gezien willen worden? Welke (onbewuste) overtuigingen bepalen mijn handelen, en dus de resultaten die ik daarmee behaal?
Wat wil ik feitelijk met dat ene kostbare leven van mij? En wat wil ik in mijn professie op school? Wat droom ik? Wat is echt van belang? Wat kan ik en willen wij als team werkelijk bijdragen aan het leven en leren van onze leerlingen?
Na het zicht krijgen op eigen en elkaars overtuigingen (paradigma’s), werden vervolgens alle 7 gewoonten diepgaand uitgewerkt en ervaren in het team – nog zonder de leerlingen. Om de gewoonten te kunnen voorleven, is het van groot belang om eerst zelf te ervaren wat de leerlingen straks ook te doen krijgen. Deze werkwijze is treffend én confronterend. Het gáát ook ergens over, namelijk over essenties. Over onze drijfveren en het ‘waarom doen we dit eigenlijk?’ en het ‘waarheen ben ik nu precies op weg?’. Het mooie van de antwoorden op deze vragen is daarna, dat ze blijvend de weg wijzen: Oh ja, da's waar ook, daarom doen we dit!
Wat willen we leerlingen leren en meegeven?
De visie op persoonlijk leiderschap en sociale vaardigheid – bij jezelf en bij leerlingen - werd in het team ook aangescherpt. Wat willen we leerlingen leren en meegeven? Welk gedrag willen we bij leerlingen zien en: welk gedrag zien de leerlingen straks bij de volwassenen, de leerkrachten op onze school? Wat leven zij voor en wat is het ijkpunt, ofwel onze missie, het liefst opgetekend in slechts een paar zinnen, die steeds als ons kompas kan dienen als we weer voor een keuzemoment staan, een t-splitsing?
Intensief, waardevol (letterlijk, vol van waarde!), diepgaand en uitdagend. Rode konen van inspanning, enthousiasme en mooie ontwikkelgesprekken, dat is wat ik zag in het team. Vallen en opstaan, zoeken en vinden. Openheid en veiligheid groeide, doordat iedereen zich committeerde aan dit proces en het bij de wortels begon. De richting werd steeds duidelijker. Doordat we het avontuur, de reis aangingen in het vertrouwen dat we niets zouden doen wat niet bij ons of onze school paste. The Leader In Me biedt namelijk altijd maatwerk en accenten kunnen worden gelegd waar dat een school past.
Dan pas concreet en zichtbaar in de school
Uiteindelijk, na bijna een schooljaar, werd een plan gemaakt om de introductie bij de leerlingen te gaan doen. Het ‘hoe’ dus, de werkafspraken. We bedachten een concreet en praktisch tijdpad van 7 weken tussen zomer en herfst, startend in de eerste week na de zomervakantie. Iedere week stond een gewoonte centraal, zodat we er stap voor stap mee aan de slag konden gaan. Met allerlei lesideeën per week. En ook: met een ouderinformatieavond over de 7 gewoonten.
We besloten om met elke klas ontwerpen te maken van een eigen ‘klassen7gewoontenboom’. Daar konden we de gewoonten in hangen, zichtbaar 
als geheugensteuntje. Maar ook konden we daar de klassendoelen evenals de leerlingendoelen in hangen, zowel leerdoelen als persoonlijke doelen.
We wilden ook een zichtbare groepsmissie maken in elke klas: “wat voor ’n groep willen we zijn?”. We communiceerden over onze ideeën, visie en plannen in de nieuwsbrief van de school en zorgden voor titels van boeken, artikelen en voorbeelden van geslaagde lessen over de 7 gewoonten op de website, zodat belangstellenden zich konden informeren.
Het ging stromen!
Verschillen in het team
Natuurlijk was het spannend. Voor iedereen, maar ook: voor de één spannender en lastiger dan voor de ander. Geen wonder. We zijn allemaal anders en kijken allemaal verschillend naar de wereld om ons heen. We hebben allemaal eigenaardigheden en kwaliteiten, dus erg veel anders dan de dynamiek in een klas leerlingen is dat niet. Niemand is perfect en DE waarheid bestaat niet. Er is geen goed en geen fout, er ís wat er is.
Van het begin af aan hebben we besloten de verschillen te koesteren en nieuwsgierig te blijven naar elkaar. “Hé, jij denkt anders. Interessant, vertel!” Geen competitie, maar een win-win mentaliteit werd meer en meer een leidende gewoonte.
Vanuit dat startpunt werd steeds gewerkt en werden nieuwe stappen gemaakt en ideeën ontwikkeld. Zo werden er in intervisiegroepjes regelmatig ervaringen met elkaar gedeeld, ideeën uitgewisseld en tips gegeven. Verschillen waren er en mochten er zijn. Als iedereen z’n eigen stappen maar bleef zetten en dat gebeurde!
Een prachtig groeiproces kwam tot stand
Mijn zoektocht naar een manier om te werken aan sociale vaardigheden leidde tot een prachtig groeiproces op school. Een gezamenlijke taal die langzaam maar zeker de cultuur van de school beïnvloedt en vormt. Het bleek onze weg naar een duurzaam, veilig en sociaal klimaat.
Sinds mei 2015 draag ik mijn enthousiasme vanuit een andere rol uit en begeleid ik vanuit CPS andere scholen die een The Leader in me school willen worden. Als u wilt, maken wij graag tijd voor een gesprek of inspirerende teamsessie.
Anne Arink was tot mei 2015 directeur van basisschool CBS Instituut Coolsma. Sinds mei 2015 werkt zij als consultant bij CPS om haar enthousiasme over de 7 gewoonten over te brengen op andere scholen en scholen te begeleiden die een The Leader in Me school willen worden.