Hoe onze school aan sociale vaardigheden werkt: van binnen naar buiten
Op nogal wat scholen wordt er gezocht naar een goede werkwijze in het kader van “de ontwikkeling van sociale vaardigheden”. Zeker nu, in het kader van het strategisch beleidsplan voor de komende beleidsperiode. De sociale kant van onze samenleving staat onder druk, een half miljoen volwassenen zit ziek thuis vanwege pesten op het werk (om maar iets te noemen). Er gaan dingen grondig mis als het om “sociale veiligheid” gaat.
Anne Arink beschrijft in drie blogs haar zoektocht naar een goede methode en hoe ze uiteindelijk tot haar keuze kwam. Dit is het tweede blog uit de serie.
Deel 1: Het onderwijs vernieuwen: naïeve droom of werkelijkheid?Deel 3: Hoe wij werken aan een veilig, sociaal schoolklimaat met The Leader in Me
Deel 2: Hoe onze school aan sociale vaardigheden werkt: van binnen naar buiten
Onderzoek (gepubliceerd in PNAS, maart 2015) dat uitwijst dat te veel prijzen (hè, dat moest toch juist?!) aspecten van een narcistische persoonlijkheid kan kweken – er blijkt een verband tussen overwaardering door ouders en narcisme bij het kind zes maanden later.
Op zoek naar een goede werkwijze
Daar sta je dan als school – waar je het toch ook als een zeer belangrijke taak ziet om het kind te leren omgaan met zichzelf en anderen, met emoties als teleurstelling, frustratie, woede, verdriet en dergelijke. “When educating the minds of our children, we must not forget to educate their hearts” citeer ik ZH Dalai Lama vaak.
Vanuit mijn rol als directeur van een basisschool was ik dus op zoek naar een manier, een werkwijze, om te werken aan de ontwikkeling van sociale vaardigheden bij kinderen – eentje die het HART ook mee neemt. Niet per ongeluk en ongeveer, maar uitgebreid en welbewust, omdat dat in mijn beleving de enige manier is die werkt. Op zoek naar sociale vaardigheden, en vooral ook naar: hoe bezig te zijn met de intrinsieke motivatie bij kinderen om zich “prettig” te gedragen. Prettig, zoals: sociaal, empatisch, democratisch. Intrinsieke motivatie, omdat dat in mijn beleving de enige manier is om een werkelijke bijdrage te leveren aan de sociale vorming van kinderen.
Als je gaat zoeken, stuit je op een oerwoud. Er zijn veel, heel veel methodieken t.b.v. de ontwikkeling van sociale vaardigheid op de markt. Elke school heeft er al minstens twee op de plank liggen en is meestal niet echt tevreden, dus nog steeds op zoek. Dat merkte ik als ik collega’s bevroeg “wat gebruik jij nou? En hoe bevalt dat?”. De reactie was altijd van een middelmatigheid, dat het me zorgelijk stemde en sterkte in het idee dat ik een naïeve droom najoeg (Ik schreef hier eerder het blog 'Het onderwijs vernieuwen: naïeve droom of werkelijkheid? over).
Samenwerking met ouders
Ergens in mijn zoekproces bedacht ik dat ik versterking nodig had. Ik vroeg een groepje geïnteresseerde, capabele collega’s mee te denken en riep ook ouders op deel te nemen in een denktank rond dit thema. Tenslotte raakte dit toch aan opvoeden en ik dacht: samen leren voor het leven, wat is er mooier dan ouderbetrokkenheid en educatief partnerschap op juist dit onderwerp?
Vijf ouders en vijf leraren dachten mee. We formuleerden eerst wat we al goed vonden aan de sociale kant van de school, wat we niet kwijt wilden. Vervolgens: wat we wilden verbeteren en waarom. Daarmee raakten we geïnspireerd en we oefenden door daarover te communiceren invloed uit op onze omgeving, het team en de rest van de ouderpopulatie. Men leefde mee en begreep het hoe, wat en waarom van onze inspanningen. We onderzochten en vergeleken werkwijzen en methodieken waarvan we dachten dat ze het beste zouden passen.
Van binnen naar buiten
Het geluk was met mij, want er bleek welgeteld één werkwijze te zijn die werkt van binnen naar buiten. Niet vanuit ‘het kunnen’, maar juist vanuit de wortels met sterke waarden en basisprincipes: The Leader In Me, gebaseerd op “de 7 gewoonten van effectief leiderschap”, naar het managementboek uit de jaren 80 van Stephen R. Covey. Dit boek bleek vertaald en getransformeerd tot een heldere aanpak voor kinderen van de basisschool. Ik stuitte er ‘toevallig’ op, lezend in een vakblad – soms gaan de dingen zoals ze moeten gaan.
Ieder kind een leider?!
Een managementboek? Moet ieder kind dan een leider worden? Nee, natuurlijk niet, niet perse een leider zoals een manager, geen baas, dat wordt hier nadrukkelijk niet nagestreefd! Daarvan hebben we er genoeg.
Ja, wél iemand die zichzelf kan leiden en reguleren, die zijn verantwoordelijkheden kent en initiatief durft te nemen in plaats van slechts afwacht, iemand die goede keuzes kan maken en weet wat belangrijk voor hem of haar is. Iemand die daarbij openstaat voor anderen en empatisch is, zonder zichzelf uit het oog te verliezen. Iemand die dit bovenstaande allemaal als grondhouding aangeleerd krijgt en daarmee speels mag oefenen in allerlei rollen op school, zodat hij of zij er de rest van het leven profijt van kan hebben. Zo dus!
Hoe werkt het dan? Vertel!
De kern van het boek is dat effectieve mensen een zevental gewoonten of routines hebben die de basis zijn voor hun succes en dat iedereen deze gewoonten bij zichzelf (verder) kan ontwikkelen. Met effectief en succesvol wordt dan bedoelt: in staat om het beste uit jezelf te halen, met respect voor anderen en je omgeving. Dit gedachtengoed bleek zo universeel, dat het verder is uitgewerkt voor kinderen, tieners, gezinnen en een proces voor basisscholen waarin kinderen deze gewoonten op een speelse manier ontwikkelen. En omdat het gewoonten zijn, werkt het van binnen naar buiten. Ik leg het kort uit.
De eerste drie gewoonten gaan namelijk over: JEZELF. Ze brengen bewustzijn op het feit dat je zelf de regie hebt over je leven en dat je geluk vaak een optelsom is van je eigen keuzes, niet van je omstandigheden. Die eerste drie gewoonten gaan ook over doelmatigheid (zonder doel kun je tenslotte overal uitkomen) en integriteit (doe je ook wat je met jezelf hebt afgesproken?). En over: wat is nu écht belangrijk? Waar heb ik mijn focus?
Als dat (van binnen) goed is ontwikkeld, sta je stevig en kun je werken aan het ‘naar buiten gaan’: in contact met ANDEREN. Daar gaan de gewoonten 4, 5 en 6 over: hoe doe ik dat, hoe ga ik met anderen om. Sta ik open voor andere meningen en zienswijzen, geef ik anderen ook ruimte? Luister ik met de intentie om te begrijpen? Waardeer en gebruik ik verschillende ideeën, of stoor ik me er vooral aan?
En tenslotte de zevende gewoonte: zorg ik goed voor mezelf, ben ik wel in balans? Fysiek, mentaal, sociaal, en spiritueel – alle dimensies van een mens moeten worden gevoed en onderhouden. Alleen dan kun je een bijdrage hebben in de wereld. Dat kun je maar beter jong leren.
Van binnen naar buiten dus, gedreven door eenvoudige, maar glasheldere principes. Die zeggen ook: verbeter de wereld en begin bij jezelf. Wie ben jij en wat kun jij bijdragen? Zo mooi en logisch.
Het aanleren van deze gewoonten is verwerkt in een proces voor basisscholen. Het heet The leader in Me en biedt een structuur om binnen de praktijk van alledag kinderen deze gewoonten aan te leren op een speelse manier. Natuurlijk is dat ook een uitdaging, maar het voelde niet als iets erbij.
Toen ik dit las, wist ik dat dit was wat ik zocht en wilde. De denktank luisterde, las mee en we raakten unaniem van mening dat dit de beste oplossing was voor onze school. We startten het avontuur, de kennismaking, de implementatie van deze werkwijze. En ook dat ging: van binnen naar buiten. Werken met de 7 gewoonten is namelijk geen lesgeven, maar voorleven. De leerkrachten zijn degenen die de 7 gewoonten tot leven moeten brengen. Een prachtig groeiproces kwam tot stand.
En mocht u zich nu afvragen hoe de implementatie en praktijk vervolgens verliep, lees dan het blog dat ik hier volgende week over schrijf.
Of kijk anders alvast op de website van CPS, daar leest u veel meer over The Leader in Me. Inmiddels is hierover een boek verschenen.
Anne Arink was tot mei 2015 directeur van basisschool CBS Instituut Coolsma. Sinds mei 2015 werkt zij als consultant bij CPS om haar enthousiasme over de 7 gewoonten over te brengen op andere scholen en scholen te begeleiden die een The Leader in Me school willen worden.