Spreekkracht versterken in de klas: leerlingen kritisch leren spreken
Hoe docenten pedagogisch handelen versterken en leerlingen kritisch leren spreken in burgerschapsonderwijs.
Hoe creëer je een klas waarin leerlingen niet alleen spreken, maar écht in dialoog gaan? In een tijd waarin meningen op sociale media binnen seconden verharden en discussies vaak zwart-wit worden gevoerd, is de klas een cruciale oefenplek voor kritisch denken en gespreksvaardigheid. Veel docenten merken dat het steeds lastiger wordt om gesprekken over burgerschapsonderwerpen goed te begeleiden: leerlingen nemen standpunten in zonder deze écht te bevragen, of vermijden bepaalde gesprekken helemaal. Ook maken leerlingen steeds vaker gebruik van informatie die ze online vinden en nemen dit direct voor waar aan. Hoe zorg je als docent voor een veilig klimaat waarin leerlingen leren luisteren, vragen stellen en genuanceerd formuleren?
5 manieren om vandaag al aan spreekvaardigheid te werken
Voor we de diepte in duiken, eerst een paar praktische ideeën uit de klas die je morgen al kunt doen.
- Start met DDU (Denken – Delen – Uitwisselen)
Geef een uitdagende vraag waarop leerlingen eerst individueel reflecteren. Laat hen daarna hun gedachten delen in tweetallen (“Wat vind jij, en waarom?”), en sluit af met een klassikale uitwisseling. Zo geef je álle leerlingen denkruimte én oefen je actief luisteren en formuleren. - Laat leerlingen oefenen met perspectieven
Laat bij een stelling elke leerling een voor en een tegen standpunt innemen. Laat ze elk standpunt onderbouwen met één argument én een vraag aan een ander. Zo stimuleer je kritische afstand tot eigen meningen. - Werk met startzinnen
Geef leerlingen taal om een gesprek mee vorm te geven. Denk aan:
“Wat ik bedoel is…”, “Hoe zie jij dat?”, “Kun je dat uitleggen?”.
Dit verlaagt de drempel om te reageren en helpt bij het voeren van genuanceerde gesprekken. - Verhelder begrippen met het Frayer-model
Voor gesprekken over abstracte begrippen zoals vrijheid, tolerantie of respect is het belangrijk dat iedereen hetzelfde bedoelt. Het Frayer-model is een visuele organizer die leerlingen helpt een begrip te definiëren, kenmerken te benoemen, voorbeelden en niet-voorbeelden te geven. Zo ontstaat er gedeelde taal én dieper begrip. - Voer een socratisch gesprek
In een socratisch gesprek onderzoeken leerlingen samen een fundamentele vraag, zoals: “Mag je altijd zeggen wat je denkt?” Als docent stel je open vragen, moedig je reflectie aan en geef je ruimte voor stiltes en twijfels. Het gaat niet om het juiste antwoord, maar om het leerproces van samen denken, luisteren en onderbouwen.
Spreekkracht versterken
Spreekkracht is de kunst van spreken en luisteren als middel voor kritisch denken, zelfregulatie en verbondenheid. Leerlingen leren hun gedachten onder woorden te brengen, anderen te bevragen en actief te luisteren. Vaardigheden die in elke les én in de samenleving van waarde zijn.
In het burgerschapsonderwijs draait het niet alleen om kennis van democratische waarden, maar vooral om te leren het gesprek hierover te voeren, om kritische denkvaardigheden te ontwikkelen. Want pas als leerlingen hun gedachten onder woorden leren brengen, worden ze bewust van hun eigen mening en die van anderen.
Bij steeds meer scholen groeit de behoefte om leerlingen te helpen met spreken en luisteren als burgerschapsvaardigheid. Maar hoe ondersteun je het aanleren van deze vaardigheden als docent? En hoe voorkom je dat de mondige leerlingen steeds aan het woord zijn, terwijl anderen stil blijven?
Oracy: leren door te spreken
In het primair onderwijs groeit de aandacht voor spreek- en luistervaardigheden als fundament voor leren. Die ontwikkeling krijgt vaak vorm onder de noemer Oracy: een doordachte aanpak waarin spreken en luisteren niet als losse werkvormen worden ingezet, maar als bouwstenen voor zelfvertrouwen, kritisch denken en sociale interactie. Deze werkvormen zijn geen losstaande trucjes, maar onderdeel van een bredere pedagogische benadering waarin spreken en luisteren ingezet worden om kritisch denken en burgerschapsvaardigheden te ontwikkelen.
Ook in het voortgezet onderwijs en middelbaarberoepsonderwijs is deze visie relevant. Niet alleen bij vakken als Nederlands of burgerschap, maar vakoverstijgend. Gesprekstechnieken, zoals debat, socratische gesprekken of denkdelers, helpen leerlingen om hun gedachten te structureren, argumenten te verwoorden en elkaars perspectief te begrijpen. Het doel is dat leerlingen niet alleen leren wát ze vinden, maar ook waarom ze iets vinden en hoe ze dat respectvol kunnen onderbouwen. Essentiële vaardigheden om te functioneren in een democratische samenleving.
Spreekkracht bij ongemakkelijke onderwerpen
Elke docent kent het moment: een leerling roept “Dat mag je niet meer zeggen in dit land!” of “Mijn vader zegt dat klimaatverandering onzin is!”. Wat doe je dan? In veel klassen ontstaan verhitte discussies over maatschappelijke onderwerpen, van racisme tot politieke kwesties. In plaats van dit soort gesprekken te vermijden of te sussen, kun je dit als docent juist benutten als oefenmomenten voor kritisch burgerschap. Maar hoe?
Je kunt als docent in zo’n situatie bijvoorbeeld dit doen:
- Neutraliseren zonder af te zwakken: erken de uitspraak (“Interessant dat je dat zegt”) en stel vervolgens een verdiepende vraag: “Wie herkent dat?” of “Welke argumenten zouden er tegenover kunnen staan?”
- Gebruik de ‘vertragingstactiek’: schrijf controversiële uitspraken op het bord en geef leerlingen tijd om er later op terug te komen in groepjes.
- Maak het persoonlijk, niet privé: vraag niet ‘wat vind jij van klimaatverandering?’ maar: ‘Welke bronnen gebruik jij om hierover te leren?’
Training Spreekkracht !
Tijdens de training Spreekkracht! Pedagogisch handelen en burgerschap oefenen we bij jou op school met docenten met werkvormen die de spreekvaardigheid vergroten, zoals gestructureerde discussies en de socratische methode. De training helpt docenten om kritische denkvaardigheden bij leerlingen en zichzelf te stimuleren en gesprekken niet te laten ontsporen, maar om te vormen tot constructieve dialogen.
Nieuwsgierig wat ik voor jouw school kan betekenen? Neem vrijblijvend contact met mij op om de mogelijkheden te bespreken. Mijn gegevens vind je onder aan dit blog.
Wil je je zelf verdiepen op deze of andere thema’s? Kijk dan eens bij onze CPS Academie.
