Meertaligheid in de klas

Kans, geen obstakel

Yonina Pullens, Jeroen Aarssen - 10 maart 2025

Nu blijkt steeds meer dat de thuistaal (of -talen) kunnen helpen om vaardiger te worden in het Nederlands en om beter tot de inhoud van de vakken op school te komen. Bovendien is de taal waarin je denkt en waarin je je uit onderdeel van je identiteit. Als je die taal of talen een plek geeft in het onderwijs, dan geef je ook ruimte aan wie de leerling is. Maar, hoe doe je dat dan, de talenkennis van leerlingen benutten als je die talen zelf niet allemaal spreekt?

Wat zit er onder die ijsberg?

Jim Cummins, professor aan het Ontario Institute for Studies in Education van de universiteit van Toronto, gebruikt de ijsberg als model voor tweetaligheid. Dat wat je van de leerling ziet is niet het gehele plaatje: onder het wateroppervlak gaat nog veel meer schuil.

In het geval van meertaligheid zou je kunnen zeggen dat er boven de waterspiegel twee schotsen te zien zijn: de uitingen in het Nederlands en de uitingen in de andere taal. Onder de oppervlakte zit de totale culturele en talige kennis van de leerling.

_{IJsbergmodel naar J. Cummins (1981)}

Maar niet elke ijsberg is even hoog: de ene taal wordt vaak beter beheerst dan de andere. En in de loop der tijd kan een van de ijsbergen hoger worden als je deze taal verder ontwikkelt. Hoe beter je de koppeling maakt tussen het Nederlands en de andere taal, hoe meer je gebruikmaakt van de rijkdom die de leerling meebrengt en hoe sterker de kennis en beheersing van het Nederlands ook zullen worden.

Maar hoe doe je dit dan? Het vraagt van jou als docent een cultuur- en taalsensitieve aanpak. Probeer bijvoorbeeld te inventariseren welke talen de leerling spreekt, of de leerling veel informatieve teksten heeft gelezen op school, of dat er juist veel kennis is van de gesproken taal, maar dat lezen moeilijk is (bijvoorbeeld door een aantal gemiste onderwijsjaren vanwege een oorlogssituatie). 

Afhankelijk van de aanwezige kennis in de thuistaal kun je zoeken naar bronnen. Is het bijvoorbeeld mogelijk de Nederlandse tekst naar de thuistaal te vertalen met AI? Helpt een (online) beeldwoordenboek? Zitten er andere leerlingen in de klas die deze taal of talen ook spreken? Kunnen zij elkaar helpen door met elkaar te overleggen?

Een taalrijk curriculum

Onderwijs aan meertalige leerlingen lijkt een enorme uitdaging, maar als het gaat om een effectieve aanpak, dan verschilt het niet wezenlijk van onderwijs aan eentalige leerlingen. Immers, een taalrijk curriculum helpt alle leerlingen.

Vanuit de benadering van taalkrachtig onderwijs, taalgericht vakonderwijs of taalbewust lesgeven weten we al dat betekenisvol onderwijs helpt bij het leren. En dat aandacht voor de drie pijlers taalsteun (bijvoorbeeld modeling en scaffolding), interactie (ruimte voor taalproductie door te praten en te schrijven) en context creëren, zorgt voor taalvaardigere leerlingen. Voor meertalige leerlingen geldt dit des te meer.

Vijf praktische tips voor in de klas

Je hoeft geen expert in meertaligheid te zijn om het verschil te maken. Met deze vijf eenvoudige stappen kun je vandaag al beginnen:

1. Activeer voorkennis
   Laat leerlingen verhalen, ervaringen of kennis delen uit hun eigen cultuur of thuistaal. Gaat het bijvoorbeeld over ‘de kracht van de natuur’, dan biedt dit ruimte om te praten over vulkanen, aardbevingen of stormen – onderwerpen die leerlingen vanuit verschillende achtergronden kunnen benaderen.
   Als een leerling een bepaald woord niet kent in het Nederlands, maar wel in de eigen taal, geef dan de mogelijkheid het in de eigen taal te zeggen of op te zoeken in Google. Dit kan in thematisch onderwijs in het basisonderwijs zeer gemakkelijk door middel van brede thema’s.
   
   
2. Werk met rijke teksten
   Bied authentieke teksten aan die aansluiten bij de leefwereld van leerlingen. Combineer deze met visuele ondersteuning, zoals afbeeldingen, schema’s of video’s. Zorg voor een goede balans tussen “spiegels” die de vertrouwde wereld van leerlingen weerspiegelen en "vensters” op de wereld, op de geschiedenis, tradities en ervaringen van andere culturen en groepen.
   
   
3. Praten en schrijven
   Moedig leerlingen aan om over onderwerpen te praten en te schrijven. Dit kan in eerste instantie spannend zijn in het Nederlands. Het werken in kleine groepjes biedt meer veiligheid. Laat leerlingen die dezelfde taal spreken eerst samen uitwisselen en van daaruit de koppeling naar het Nederlands maken.
   
   
4. Scaffolding
   Begeleid leerlingen met kernbegrippen, contextuele kennis en hulpmiddelen zoals een beeldwoordenboek of een schrijfkaart. Digitale tools zoals AI-vertalers kunnen ook helpen.
   
   
5. Stimuleer de thuistaal
   Laat leerlingen boeken lezen of verhalen schrijven in hun thuistaal. Dit vergroot hun zelfvertrouwen en helpt hen de brug te slaan naar het Nederlands. 

Tip! Heeft jouw school een bibliotheek? Neem daarin ook titels uit andere talen op! De Bibliotheek op school heeft een Meertalige collectie nieuwkomersonderwijs gemaakt, die steeds verder wordt aangevuld. De boeken op de titellijsten zijn ingedeeld in leeftijdscategorieën. In de kolom ‘Vertaald/oorspronkelijk’ kun je zien in welk land een boek is gepubliceerd of uit welke taal het is vertaald.

Meertaligheid in de nieuwe kerndoelen

Goed nieuws: aandacht voor meertaligheid sluit aan bij de nieuwe (definitieve concept-) kerndoelen. Het gaat daarin om het erkennen en waarderen van talenkennis en hoe je leerlingen kunt motiveren om die kennis in te zetten bij het leren. Dat past ook perfect binnen taalbewust lesgeven. Wat je doet om de taalvaardigheid van je leerlingen te stimuleren, heeft een positief effect op álle leerlingen in je klas. Het biedt scholen de kans om meertaligheid schoolbreed op te pakken, waarbij het een kracht wordt in plaats van een obstakel.

Van kleine stappen naar schoolbreed

Elke school heeft te maken met meertaligheid, of het nu om nieuwkomers gaat, dialectsprekers of tweetalige leerlingen. Maar dat maakt niet elke school hetzelfde. Hoe je meertaligheid een plek geeft in de school, hangt ook samen met de schoolspecifieke context.

Meer weten?

De eerdergenoemde kleine stappen zijn op elke school toe te passen. Wil je een brede aanpak (door)ontwikkelen om meertalige leerlingen een volwaardige plek in jullie onderwijs te geven? Wij denken graag met je mee! Neem vrijblijvend contact op met onze adviseurs Jeroen Aarssen (po) en Yonina Pullens (vo), of volg onze academietraining Meertaligheid als middel om te leren.

_Bronnen

1. _{Wouters, E., Van Popta, M., Dekker, S., & Smit, J. (2024). Meertalige leerlingen ondersteunen in het leesonderwijs. Een literatuurstudie naar meertaligheid, lezen met begrip en leesmotivatie. Stichting Lezen.}
2. _{Aarssen, J. & L. van der Bolt (2020). Graadmeter Omgaan met Culturele Verschillen. Utrecht/ Hilversum: AllesindeWind}
3. _{Cummins, J. (1981a). Bilingualism and minority-language children. Language and Literacy Series. OISE Press.}
4. _{McClelland, D. C. (1987). Human Motivation. Cambridge University Press.}
5. _{SLO. (2024). Definitieve conceptkerndoelen Nederlands en toelichtingsdocument. Amersfoort}
6. _{Verrijk de boekencollectie op school - LOWAN}