Programma van 4e Nationaal Congres Zelfregulerend Leren: De stem van de leerling

Inloopmoment met koffie, cappucino, thee en lekkers.

Niet zomaar een opening... Door de wol geverfde dagvoorzitter Evert van Rest en Spoken Word kunstenaar Kelly Verdonk verzorgen een spetterende start van het programma! Met Spoken Word geeft Kelly kinderen een stem. Tijdens de opening treedt zij op, muzikaal begeleid door Antonio Alemanno. 

Dit alles vindt plaats in de plenaire zaal, genaamd Weideryck, met een werkelijk schitterend weids uitzicht over de nabijgelegen golfbaan. We komen gedurende de dag meerdere keren terug in deze zaal. 

Ons leerproces kan worden vergeleken met het bouwen van een huis, waarbij interactie tussen de lerende en de omgeving essentieel is, vergelijkbaar met een architect en aannemer. De lerende draagt zijn leervermogen als een bouwtekening, die regelmatig wordt aangepast in overleg met de omgeving.

De omgeving van het kind telt verschillende onderaannemers, zoals het dagelijks leven en de school. Omstandigheden zoals motivatie, gezonde voeding en voldoende slaap, maar ook stress of een aandachtsstoornis vormen de bouwmaterialen waarmee zij werken. Alles bij elkaar zijn dit de voorwaarden voor leren, die samen het optimale leerproces vormen. Want we zijn veel meer dan alleen ons brein: leren is een levenslang bouwproces, dat uiteindelijk staat als een huis. 

Renate de Groot is hoogleraar Biopsychologie van Leren aan de Open Universiteit. Zij is expert op het gebied van neuropsychologie en onderwijskunde. Ze heeft uitgebreide ervaring in zowel wetenschappelijk onderzoek als onderwijspraktijk. Haar onderzoek richt zich op de interactie tussen cognitieve processen en leren, met een specifieke focus op hoe deze processen zich ontwikkelen over de levensloop.

Een pauzemoment met koffie, cappuccino, thee en een huisgemaakte Kameryckse mini-worteltaart met citroencrème in een ruimte met prachtig uitzicht over de plas en de polders van het Groene Hart.

Verdeeld over 9 ruimtes neem je deel aan een door jou gekozen themasessie. Laagdrempelig met inspirerende inhoud en praktische handvatten.  

Een goede spelbegeleiding is van belang bij het stimuleren van zelfsturing bij jonge kinderen. Als begeleider help je kinderen onder woorden te brengen welke keuzes ze maken in hun spel: wat ga je maken of welk spel ga je spelen? Met wie? Wat speel je dan (spelplan)? Welke rol kies je en wat hoort er allemaal bij die rol? 

Tijdens het spel gaat het erom kinderen zo te begeleiden dat ze taal gebruiken in hun rol. Na afloop leert de begeleider de kinderen in een gesprekje terug te kijken op het spel, bijvoorbeeld aan de hand van foto’s: wat heb je gedaan? Hoe is het verlopen? Waren er problemen? Hoe heb je die aangepakt? Had je tijd genoeg? Is het gelukt om te maken wat je wilde maken? De rol van de begeleider is die van de aangever: de juiste vragen stellen, maar niet invullen.

In deze presentatie laten we aan de hand van een aantal voorbeelden zien hoe je dit met jonge kinderen kunt doen.

Hoe kan je jouw leerlingen helpen zich te ontwikkelen tot proactieve leerlingen met vertrouwen in eigen kunnen?

Tijdens een afwisseling van oefening, interactie, film en praktijk nemen de trainers je mee in de theorie van de 8^e gewoonte (Van effectiviteit naar inspiratie, S.R. Covey). Jouw stem is hier synoniem aan datgene waar je energie van krijgt. Jouw talent: hoe kan je dit verder ontwikkelen en hiermee bijdragen aan jouw omgeving?

Als leerlingen zich hiervan bewust zijn en dit kunnen inzetten, leidt dit tot meer vertrouwen en betere leerresultaten. Talent gedreven onderwijs dus... maar net zoals bij het toepassen van de 7 gewoonten van effectief leiderschap start de training eerst bij jou, voordat we de koppeling maken naar jouw leerlingen.

Oracy is het ontwikkelen van spreektaal, luistertaal en denktaal. Onder Oracy verstaan we alle vaardigheden die nodig zijn om te komen tot goed kunnen spreken, luisteren én denken in verschillende contexten. In interactie met anderen leer je om rationeel te denken, verwerf je zelfinzicht en oefen je om je stem op respectvolle wijze te laten horen. Je reguleert anders gezegd, je eigen denken, je handelen en je luisteren in interactie met anderen en jezelf.

Structureel werken aan de mondelinge taalvaardigheid van jouw leerlingen helpt ze bij de ontwikkeling van hun gevoel van zelfregulatie. Als leerkracht ben je hun rolmodel hierin. Oracy bevordert niet alleen de communicatieve vaardigheden van leerlingen die bijvoorbeeld essentieel zijn voor zelfexpressie en het oplossen van conflicten. Het draagt ook bij aan het ontwikkelen van kritisch denken en een onderzoekende houding. En dat is belangrijk voor de ontwikkeling van probleemoplossende vaardigheden en zelfregulatie. Daarnaast bevordert en ondersteunt het de sociale en emotionele ontwikkeling van leerlingen, wat leidt tot verbeterd zelfbewustzijn, zelfinzicht en zelfbeheersing.

In deze themasessie laten we zien hoe Oracy bijdraagt aan een positieve leeromgeving in de klas (en de school). Een leeromgeving waarin leerlingen zich veilig en ondersteund voelen, wat veelal leidt tot verhoogde motivatie en betrokkenheid bij het leren. Deze voordelen worden niet zomaar bereikt: ze vereisen een bewuste inspanning van zowel leerkrachten als leerlingen om een cultuur van mondelinge taalvaardigheid te bevorderen en te onderhouden. Het versterkt empathie, begrip en respect voor diversiteit in taalgebruik en culturele achtergronden.

Met Oracy stel je de leerlingen in staat om proactief, taalvaardig en zelfregulerend te zijn, waardoor zij zichzelf, elkaar en de wereld om hen heen beter te begrijpen.

Zelfregulerend leren is een cyclisch leerproces waarin een leerling zelf sturing geeft aan zijn gedrag, gedachten, gevoelens en motivatie, om zijn leerdoelen te bereiken, rekening houdend met zijn omstandigheden. Hij kan zelfregulerende strategieën inzetten voor, tijdens (monitoren) en na het leren (evalueren). In deze themasessie focussen we op ‘voor’.

Zelfregulerend leren: effectievere zelf-inschattingsvaardigheden van leerlingen. Het klinkt prachtig maar het volgende is vast herkenbaar; veel leerlingen overschatten óf onderschatten zichzelf waardoor de inschatting niet voorspellend is voor hun echte niveau of resultaat. Dat is niet effectief en kan demotiverend werken. Daarom is het belangrijk dat we leerlingen helpen om goede zelf-inschattingsvaardigheden te ontwikkelen. Dit ondersteunt hun zelfsturing bij het leren en ze maken bewustere en betere keuzes. In deze themasessie gaan we ontdekken hoe je dat kunt doen én ontwerp je praktische tools die je daarvoor in kunt zetten.

Motivatie is een belangrijke voorwaarde voor leren. De ervaringen in de huidige lespraktijk roepen vragen op over hoe je de motivatie van de leerlingen kunt stimuleren en vasthouden en hoe je stem van de leerling kan gebruiken om hem of haar meer te motiveren. Tijdens deze themasessie verkennen we de aspecten van motivatie. Op interactieve wijze bekijken we de betekenis van motivatie aan de hand van een model en bespreken we wat de docent in zijn handelingsrepertoire kan bijstellen om de motivatie bij de leerlingen te vergroten en de stem van de leerling te gebruiken.

Tijdens deze themasessie komt het volgende aan bod:

• Motivatie bij leerlingen: waar hebben we het dan over?
• Hoe krijg ik jongeren 'aan'?
• Wat kan ik als docent doen, zodat jongeren zich meer gemotiveerd voelen voor mijn les en hoe benut ik daarbij de stem van de leerling?
• Wat zijn de psychologische basisbehoeften?
• Het CARE-model/ABC-model

Hoe kun je jongeren actief begeleiden naar proactieve zelfregulerende leerlingen?

Zelfeffectiviteit is een belangrijke factor, die het gedrag, de motivatie en het welzijn van een leerling beïnvloedt. Het betreft het geloof dat iemand heeft in zijn of haar eigen kunnen om specifieke taken, gedraging succesvol uit te voeren of bepaalde doelen te bereiken. Zelfeffectiviteit heeft veel invloed op het leervermogen, jongeren zijn sneller gemotiveerd voor een bepaalde leertaak als zij denken dat zij de bekwaamheid hebben om deze met succes te verrichten. Leerlingen met een hoge mate van zelfeffectiviteit gaan zelf proactief aan de slag met een leertaak kunnen hun tijd en taken efficiënt managen.

In deze themasessie onderzoeken we hoe je de zelfeffectiviteit met motivationele leerstrategieën kunt versterken én ontwerp je praktische tools die je daarvoor in kunt zetten.

Recent onderzoek versterkt het idee dat lezen belangrijk is voor het ontwikkelen van empathie en zelfkennis. Naast het lezen om kennis te ontwikkelen helpt het lezen van teksten en literatuur ook om jezelf en andere perspectieven te leren kennen en beter te begrijpen.

Door met leerlingen in gesprek te gaan over en te reflecteren op tekstinhoud, krijgt de tekst een stem. Daarmee leert de leerling zijn eigen gedachten en gevoelens onder woorden te brengen en zo zijn eigen stem te ontwikkelen. Op die manier draagt leesonderwijs bij aan de ontwikkeling van metacognitieve vaardigheden zoals zelfreflectie, zelfinzicht en het vermogen om vanuit verschillende perspectieven te kijken: fundamentele basisvoorwaarden van zelfregulatie.

Buitenplaats Kameryck beschikt over een eigen keukenbrigade die zoveel mogelijk met biologische streekproducten werkt. 

Mensen beschikken over een zeer complex vermogen om met elkaar te communiceren: Taal.

Prof. Dr. Peter Hagoort zal laten zien wat er allemaal bij komt kijken om onze gedachten in taal uit te drukken, en hoe we als luisteraar uit de geluidstrillingen van de spreker de boodschap destilleren.Tevens zal hij laten zien welk samenspel tussen verschillende gebieden in onze hersenen nodig is om taal voort te brengen en te begrijpen.

Verdeeld over 9 ruimtes neem je deel aan een door jou gekozen themasessie. Laagdrempelig met inspirerende inhoud en praktische handvatten. 

Het laten zien en hardop voordoen van het eigen denken is een krachtig middel om de cognitieve en metacognitieve vaardigheden van kinderen te ondersteunen. Hiermee maak je kinderen bewust van hun eigen denkprocessen.

Als pedagogisch medewerkers of leerkrachten samen met kinderen hardop denken, versterkt dat de executieve functies, het zelfregulerend leren en hun ontluikende geletterdheid. Hardop denken kan bestaan ​​uit je iets afvragen, vertellen, commentaar geven en vragen stellen: 

• Uitleggen van het denkproces: 'Ik zou graag willen dat mijn toren behoorlijk hoog is, dus ik heb een aantal lange blokken nodig.'
• Jezelf vragen stellen: 'Ik vraag me af of mijn toren zal omvallen als ik hem midden op het tapijt ga bouwen? Misschien is het beter om naast de muur te bouwen, om hem veilig te houden?'
• Woorden geven aan handelingen: 'Ik ga beginnen met het bouwen van de onderkant van mijn toren. Ik zorg ervoor dat deze vlak is om mijn toren stabiel te maken'.
  
  

In deze sessie laten we een aantal voorbeelden zien van werkvormen die je kunt toepassen bij het houden van denkgesprekken met jonge kinderen.

Om goed en zelfkritisch onder woorden te kunnen brengen waar je kunt en wilt ontwikkelen is een goede formuleervaardigheid van belang. Kritisch denken en metacognitie gaan hand in hand met de vaardigheid om scherp en accuraat te kunnen formuleren. In deze sessie laten we zien hoe je met het schrijfonderwijs het denken van de leerlingen kunt activeren. Door onderbouwde effectieve instructie en oefening met goede formuleringen over de vakinhoud geef je leerlingen de mogelijkheid om de inhoud van een leergebied te verbinden aan de schrijfvaardigheid. Inzetbaar in een doorlopende leerlijn van po tot en met vo. Scherp kunnen formuleren: een onmisbare schakel voor zelfregulatie.

In deze workshop staan we stil bij een goed ontwikkelde mondelinge taalvaardigheid en hoe die taalvaardigheid alles te maken heeft met jezelf aansturen en zelfregulerend leren. Ontdek wat je zelf kunt doen met leerlingen om de stem van de leerling te stimuleren en op die manier bij te dragen aan een goed ontwikkelde mondelinge taalvaardigheid en zelfregulatie. 

Het hebben van hoge verwachtingen gaat om het hebben van vertrouwen dat elke leerling zich kan ontwikkelen. Dit kun je in je gedrag tonen in de interactie met de leerling, zoals tijdens een rekengesprek.

In rekengesprekken kun je veel te weten komen over het leren van de leerling, zicht krijgen op het denkproces van leerlingen bij het oplossen van rekenopgaven, en op de onderwijsbehoeften. In interactie met de leerling kun je het zelfregulerend vermogen en het leren rekenen stimuleren met actieve betrokkenheid van de leerling. In deze workshop komen daarbij vaardigheden aan bod die van belang zijn om denkstimulerende rekengesprekken te voeren, zoals activerende vragen stellen, de leerling volgen in het denkproces, goed luisteren en observeren, en feedback geven.

Deze workshop wordt gegeven door Jarise Kaskens, lector Didactiek van hoge verwachtingen bij Hogeschool Rotterdam (duo-lectoraat met Lia Voerman) en hoofddocent en onderzoeker bij Hogeschool Windesheim.

ZRL en de stem van de leerling: het begint bij jou en je doet het samen met je team!

• Hoe geef jij vorm aan zelfregulatie?
• Wat kunnen de leerlingen en je collega’s leren van jouw voorbeeldgedrag?

In deze workshop reflecteren we op enkele kernmerken van zelfregulatie, het eigen voorbeeldgedrag voor leerlingen en collega’s en de noodzaak van een hecht samenwerkend team daarbij. Hoe draag je eraan bij dat het hele team erop gericht is het onderwijs op het gebied van zelfregulerend leren verder te verbeteren?

Taal, brein- en kennisontwikkeling zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Hoe meer er door de leerlingen zelf wordt geleerd, hoe meer de verbindingen in het brein worden bekrachtigd. Taal speelt daarbij binnen alle vakken een cruciale rol, omdat het voorwaarde, middel en doel van het leren is. Bij elk vak manifesteert dat zich echter anders. Bij de moderne vreemde talen wil je dat de leerling zich in de doeltaal kan uiten, bij de exacte vakken gaat het om toepassen, terwijl het bij geschiedenis om het verklaren van historische ontwikkelingen gaat. Kortom: de stem van de leerling klinkt in elk vak weer anders.

In deze workshop leer je hoe je tot betekenisvolle opdrachten kunt komen door inzichten over taal, breinontwikkeling en kennisontwikkeling met elkaar te combineren. Je verkent hoe je leerlingen aanmoedigt om zelf doelen te stellen en hoe ze daardoor nog meer betrokken raken bij hun eigen leerproces en hun zelfregulerend leren.

Met formatief handelen maak je niet alleen zichtbaar wat geleerd is, maar ook wat nog te leren is. Doelgericht toetsen maakt het mogelijk om specifieke leerbehoeften vast te stellen, feedback te geven en beslissingen te nemen over het vervolg van het leerproces. Dit kan meerdere keren in een les, door zowel de docent of leerling. Je kunt hierbij de formatieve cyclus gebruiken, bestaande uit de onderdelen Doel, Toets en Gevolg. Het Gevolg kan bestaan uit meer of minder uitleg krijgen, de leerstof anders verwerken en werken aan zelfregulatie. Formatief handelen kan dan ook leiden tot meer motivatie en zelfregulatie bij leerlingen (Stobart, 2008; van der Ploeg en Van Engen, 2017). De docent start de cyclus van formatief handelen en leert de leerling vervolgens de cyclus over te nemen, door bijvoorbeeld leerlingen zelf vervolgacties te laten kiezen, uitvoeren en hierop te reflecteren.

In deze themasessie komen de volgende onderwerpen ter inspiratie kort aan bod:

• Wat is formatief handelen?
• Wat houdt de formatieve cyclus in?
• Hoe werk je aan zelfregulerend leren met formatief handelen en hoe benut je daarbij de stem van de leerling?

Tot slot krijg je praktische voorbeelden mee, waar je als docent direct mee aan de slag kan. Ben je nu al nieuwsgierig, neem alvast een kijkje op onze site: www.cps.nl/formatief.

Even een opfrisser voordat we ons verplaatsen naar de plenaire zaal voor de laatste keynote, verzorgd door dr. Ben van der Hilst. 

Voordat we afsluiten met elkaar zullen we met behulp van een reflectieblad bespreken wat onze opbrengst is uit de keynotes, themasessies en het onderlinge contact dat er was vandaag. Erna is er de mogelijkheid tot vragen stellen vanuit de zaal. Aansluitend is iedereen van harte uitgenodigd voor een goed verzorgde borrel met elkaar!