Culturele diversiteit op de basisschool: van onbegrip naar verrijking
Waarom is de taalachterstand van de Turkse Meryem alleen maar groter geworden? Dat is toch vreemd? Want haar leerkracht heeft vier maanden geleden een goed gesprek gehad met haar vader en ze zouden thuis meer Nederlands met haar gaan praten. En hoe komt het dat de vader van de Syrische jongen Ahmed tijdens het oudergesprek alleen maar over zichzelf wilde vertellen in plaats van over de vele conflicten waar zijn zoon al een paar weken in verzeild raakt?
Leerkrachten en leraren kunnen vaak talloze voorbeelden noemen van onbegrip in situaties met ouders. Soms komt dit door culturele diversiteit. In een serie van drie blogs onderzoeken we culturele diversiteit in het onderwijs en hoe je daar op inspeelt. Zo schreven we in het eerste blog over culturele diversiteit dat het allereerst van belang is je bewust te zijn van de grote effecten van culturele achtergronden op het alledaagse leven en om een open en nieuwsgierige houding hebben naar de ander: cultuursensitief werken. Reflecteer daarvoor op je eigen waarden en normen en luister naar de verhalen van je leerlingen. Dan kom je vanzelf achter overeenkomsten en verschillen.
In moedertaal spreken helpt ook het Nederlands
Maar je hoeft niet elk wiel zelf uit te vinden. Kennis over andere culturen en over bijvoorbeeld tweetaligheid zorgt ervoor dat je voorbereid bent en je leerlingen optimaal kunt begeleiden. In het geval van Meryem bleek pas later dat haar moeder de Nederlandse taal niet goed machtig is. Het advies om thuis meer Nederlands met haar te spreken, resulteerde in meer gebrekkig Nederlands en geen vloeiend Turks meer. Terwijl veel in de moedertaal van een kind spreken juist helpt om ook in het Nederlands de woordenschat en taalproductie te vergroten. Zie het blog Het fundament van taal ligt thuis.
Docent als opvoeder
En hoe zit het met de vader van Ahmed? Waarom lijkt hij het niet over het conflictzoekende gedrag van zijn zoon te willen hebben? Als leraar kun je daar behoorlijk gefrustreerd van raken. Tot je weet dat het voor deze vader ongebruikelijk is om een kind centraal te plaatsen in een gesprek. Daarnaast is het zo dat veel ouders er in de Arabische cultuur van uitgaan dat docenten mede-opvoeders zijn. De Arabische term voor docent (Mu'allim معلم) betekent letterlijk opvoeder. De vader van Ahmed gaat er dan ook vanuit dat de leraar zonder bemoeienis van de vader keuzes maakt over het welbevinden van zijn zoon.
Uitleggen en op weg helpen
Om ouders uit een Arabische cultuur bij de schoolontwikkeling van hun kind te betrekken, is het belangrijk met ze in gesprek te gaan. Leg uit hoe school en opvoeding in Nederland werken en vraag hoe zij het gewend zijn. Ze weten vaak niet dat verwacht wordt dat zij zelf, en niet school, actie dienen te ondernemen bij probleemgedrag van hun kind. Jeugdhulpverlening is meestal volstrekt onbekend in hun land van herkomst en informatiefolders van instanties interpreteren ze niet zelden als reclame. Dus als je wilt dat ze ergens een afspraak maken voor hun kind, vertel dan concreet wie ze hoe moeten benaderen en dat je als leraar niet bevoegd bent om dat te doen. Zo bereik je samen het beste voor het kind.
Etnische verschillen waarderen i.p.v. negeren
Zijn alle verschillen op school welkom? Sommige wel? Andere niet? Orhan Agirdag, professor Pedagogische Wetenschappen aan de KU Leuven, beschrijft in zijn boeiende boek Onderwijs in een gekleurde samenleving drie modellen waarmee je kunt kijken naar etnische diversiteit:
- assimilatie-aanpak: etnische verschillen terugdringen
- kleurenblinde aanpak: etnische verschillen negeren
- pluralisme-aanpak: etnische verschillen en gelijkenissen waarderen
Bij de eerste en tweede aanpak kun je respectievelijk denken aan een verbod op het dragen van hoofddoeken en de afkomst van leerlingen niet willen zien of weinig aandacht besteden aan de verschillen. Bij de pluralisme-aanpak ga je juist uit van de meerwaarde van diversiteit en dat de identiteit van alle leerkrachten, ouders en leerlingen er mag zijn. Dat culturele diversiteit een verrijking is op school. Steeds meer scholen maken hier werk van door bijvoorbeeld de moedertaal een plaats te geven binnen school. En dat is een goede zaak want meertaligheid is overal: in Nederland heeft een op de vier kinderen op de basisschool een meertalige achtergrond (1). En uit onderzoek blijkt dat meertalige leerlingen beter presteren wanneer zij hun meertaligheid mogen inzetten in de klas (2).
Meer weten? Of een eigen praktijkvoorbeeld?
We gaan de komende tijd nog een blog over dit onderwerp schrijven. Heb je een eigen voorbeeld waarin je aan de juiste knoppen hebt gedraaid en wil je dat delen? Dan vinden we het interessant om dit mee te nemen in ons volgende blog. Wil je op de hoogte gehouden worden of direct meer weten? Onze gegevens staan naast de foto’s onder dit blog. En wil je je verder in dit onderwerp verdiepen, kijk daarvoor eens bij de eendaagse training kansengelijkheid in het onderwijs.
Samenwerking met Andy Oppong
Dit blog is tot stand gekomen in samenwerking met Andy Oppong, cultuurtolk en oprichter van Lokaal 0. Deze organisatie helpt bij het overbruggen van culturele verschillen doordat de medewerkers letterlijk en figuurlijk andere talen en culturen spreken. De verhalen van Ahmed en Meryem zijn casussen waarbij scholen zijn hulp hebben ingeschakeld. Je kunt meer over de achtergrond en het werk van Andy Oppong lezen op de website www.cultuurtolk.nl.
- Peters, L. (2020). Talen die de school in komen. Kansen voor een multidiverse basisschool. Lannoo Campus.
- Duarte, J. (2020). Troef of trend? Actuele ontwikkelingen in de meertaligheidsdidactiek. NHL Stenden Hogeschool.
