Leidinggeven in de huidige onzekere omstandigheden vraagt veel van jou als leidinggevende. Er wordt verwacht dat jij de grote lijn vasthoudt, dat je niet onder de indruk raakt van de onzekerheid. Tegelijkertijd gaat je omgeving ervan uit dat je begrip hebt voor alle praktische uitdagingen die je teamleden ervaren en dat zij desondanks resultaat leveren. Hoe ga je daarmee om?  

Duidelijkheid 

In onzekere tijden denk je vaak dat je onzekerheid moet vermijden: meer helderheid, meer afspraken, meer informatie en meer sturing. Je verwacht daarmee grip te krijgen op het resultaat en de kwaliteit. Geef je leiding aan een vervoersbedrijf, dan gaat dit vaak op. Want wanneer de reistijden of reizigersaantallen onzekerder zijn, heb je meer sturing nodig op bijvoorbeeld reservecapaciteit en personeelsplanning. Maar werkt dat in een school ook zo? Dragen gedetailleerde beschrijvingen van een online of hybride les bij aan het gewenste resultaat? Duidelijkheid levert zeker een bijdrage aan de continuïteit van het leren in onzekere tijden.  

Wendbaarheid 

Toch is de hang naar zekerheid en daarmee naar vaste systemen en naar afspraken, niet altijd helpend in de ontwikkeling van je leerlingen en docenten. Je wilt namelijk ook wendbaar zijn in onzekere tijden. Als je je richt op het hoe en je je teamleden voorschrijft hoe ze hun werk precies moeten doen, creëer je een omgeving waarin mensen minder ruimte krijgen. Past dat wel bij de beweging waarin je je professionals juist ruimte wilt geven en ze in hun waarde wilt laten? Kun je ook luisteren naar de vraag om duidelijkheid en toch ruimte laten voor de professionele keuzes door de docenten zelf?  

Onzekerheid nodig om te leren 

Als je alle onzekerheid weghaalt en alle mogelijkheden dichttimmert, verlies je een basisvoorwaarde voor professionaliteit en een rijke leeromgeving onzekerheid. Denk hierbij aan dit inzicht van Gert Biesta in zijn boek Het prachtige risico van onderwijs (2020, pag. 17):  

‘Natuurlijk onderwijzen we omdat we resultaten willen bereiken en omdat we willen dat onze leerlingen leren en presteren, maar dat betekent niet dat een onderwijstechnologie, dat wil zeggen een perfecte afstemming tussen input en output, mogelijk of zelfs maar wenselijk is. De reden hiervoor ligt in het simpele inzicht dat als we alle risico uit het onderwijs verbannen, er een grote kans bestaat dat we het onderwijs zelf elimineren.’ 

Neerwaarts en opwaarts risico 

Je kunt onzekerheid ontleden in twee soorten risico’s: een neerwaarts risico waardoor je iets kan verliezen of iets kapot of mis kan gaan, en een opwaarts risico waardoor je iets kan winnen, iets kan groeien of iets nieuws kan ontstaan. Als je alle onzekerheden, alle risico’s, gaat voorkomen door processen nog scherper te reguleren, verlies je niet alleen het neerwaartse risico, maar ook de opwaartse potentie. Met andere woorden: je wilt wel onwenselijke risico’s vermijden, maar niet de onzekerheid van het leerproces zelf belemmeren.  

Wat spreek je dan af met elkaar? Bijvoorbeeld over hoe een les eruit moet zien als deze weer online zou moeten? Ga je in het team sturen op een vaste verplichte aanpak? Stel je regels op over hoe kinderen zich horen te gedragen: over camera’s, geluid, de plek waar ze zitten? Bepaal je de vorm van de lessen en schrijf je verplichte online tools voor zoals break-out rooms bij zelfwerkmomenten?  

Duidelijkheid naast vrijheid 

Echte risico’s, zoals het contact met kinderen verliezen, wil je natuurlijk vermijden. Daarover maak je dus afspraken en schep je duidelijkheid. Maar voorkom dat je, uit hang naar zekerheid, de afspraken zo inkadert dat ze beperkend worden voor de creativiteit en eigenheid van de docent. Spreek af wat je nastreeft, dus wel ‘houd leerlingen in beeld’, ‘zorg dat je ze individueel kunt blijven aanspreken’ en niet ‘leerlingen moeten continu hun camera aan hebben staan’. Met andere woorden: stuur op de waarden, op het waarom en voorkom dat je beperkingen inbouwt door te veel vast te leggen hoe dat precies moet.  

Onzekerheden wegen 

Met bovenstaande gedachten kun je als schoolleiding de onzekerheden wegen. Waar zitten die in de interventies en plannen van aanpak? Welke onzekerheden vormen onwenselijke risico’s en hoe voorkom je die? Maak daar heldere afspraken over. En daarnaast: welke onzekerheden zijn er die je met het formuleren van waarden en doelen kunt omarmen zonder dat deze serieuze risico’s geven? Hoe kun je deze onzekerheden juist gebruiken om het potentieel te stimuleren en kansen te creëren? Deze insteek behoudt de ruimte voor het leren en straalt vertrouwen uit in het bijna onbeperkte leerpotentieel van je docenten en leerlingen.  

Wil je meer weten over leidinggeven met ruimte voor leren? Kijk dan eens op Leiderschap en organisatie home - CPS.nl of neem contact op met Bob Coenraats, adviseur leiderschap en schoolontwikkeling.