Doel, toets en gevolg

Formatief handelen is een cyclisch proces dat bestaat uit drie onderdelen. Zie ook de afbeelding hieronder. Eerst stel je vast wat het doel is van de les. Daarna maak je met een toets zichtbaar wat al geleerd is. Op basis daarvan neem je een beslissing over het gevolg: wat is er nog te leren? Deze stappen blijf je herhalen en kun je zetten als docent, maar ook als leerling. Door het lesprogramma op deze manier te koppelen aan het leerdoel en aan wat al geleerd is, neem je betere beslissingen over het leerproces en verbeteren de leerprestaties.

Feedback

Met formatief handelen stuur je het leerproces, met feedback neem je leerlingen daarin mee. Deze feedback is pas effectief als leerlingen de informatie begrijpen en gebruiken om te leren. Binnen de formatieve cyclus geef je met drie specifieke vormen van feedback informatie over het leerproces van de leerling:

1. Doel – waar werkt de leerling naar toe? (feed up)
2. Toets – waar staat de leerling nu? (feed back)
3. Gevolg – wat heeft de leerling nog te doen? (feed forward) 

Verschillende soorten toetsen

Met formatief handelen maak je niet alleen zichtbaar wat leerlingen geleerd hebben, maar vooral wat zij nog moeten leren. Je toetst dus om te leren. Door korte en informele toetsmomenten te organiseren, kun je de formatieve cyclus in een les meerdere keren doorlopen. Dit kan met of zonder ICT, bijvoorbeeld door een opdracht, reflectie, klassikaal vraaggesprek of digitale quiz. Wat je met de resultaten van zo’n toets doet, bepaalt of je formatief handelt.

Differentiatie, motivatie en zelfregulatie

Lessen kun je effectiever organiseren als jij en je leerlingen weten wat het leerdoel is, waar iedereen staat en wat er nog moet gebeuren. Door formatief handelen worden verschillen tussen leerlingen duidelijker en daarmee krijg je aanknopingspunten voor het differentiëren in je lessen. Als je leerlingen zelf laat meedenken over de doelen, waar ze staan en wat ze nog te leren hebben, zal dit bovendien hun motivatie en zelfregulerende vaardigheden vergroten. 

Aan de slag met formatief handelen

Trainingen op school of in onze academie
Wil je leren om formatief handelen toe te passen in jouw lessen en leerlingen hier actief bij te betrekken? Tijdens onze trainingen leer je de technieken en vaardigheden. Een actueel overzicht van de in de Academie geplande trainingen voor basis- en voortgezet onderwijs vind je verderop op deze pagina. We geven ook trainingen formatief handelen bij jou op school. Neem daarvoor contact op met een van de adviseurs die onderaan op deze pagina staan. Een deelnemer aan een incompanytraining over formatief handelen schreef daar na afloop over:

'Ik heb nu een veel beter inzicht in wat formatief handelen inhoudt. Ook kregen we een aantal heel praktische tools waar ik in mijn lessen direct mee aan de slag kan en wil.'

Inspiratie
Laat je inspireren door het artikel in Prima Onderwijs (juni 2023). Hierin interviewt onderwijsadviseur Meike Berben twee docenten over het op een creatieve manier inzetten van formatief handelen.
Meike Berben is zelf ook geïnterviewd door Prima Onderwijs. Zij vertelt bijvoorbeeld hoe formatief handelen bijdraagt aan het inzicht krijgen in de leerbehoeftes van de leerlingen, maar geeft ook voorbeelden hoe je klein kan starten met formatief handelen. Lees hier het hele artikel.